Peningamál - 01.08.2000, Síða 33

32 PENINGAMÁL 2000/3
Hlutafjármarkaður er bæði áberandi og mikilvægur
hluti fjármálamarkaðar víða um lönd. Sem hagfræði-
legt viðfangsefni hefur hlutafjármarkaður verið vett-
vangur talsverðrar grósku undanfarin ár. Nýjar tilgát-
ur og líkön hafa komið fram sem beinast að lögmál-
um verðmyndunar á hlutafjármörkuðum og öðrum
eignamörkuðum og að hlutverki þessara markaða í
hagkerfinu. Viðleitni manna til að skilja fjármála-
kreppur og draga úr tjóni af þeirra völdum er ein
ástæða þessa, en hlutafjármarkaðir hafa átt þátt í
sumum þeim fjármálakreppum sem riðið hafa yfir
einstök lönd og heimshluta á þessari öld. Hér verða
þeirri umræðu allri þó ekki gerð skil, heldur sjónum
beint að íslenska hlutafjármarkaðnum sem hefur
þróast hratt á undanförnum árum. Í töflu 1 á bls. 36
má sjá helstu tölur um markaðinn frá árinu 1993 og
mynd 1 á bls. 35 sýnir hve hratt skráðum fyrirtækjum
hefur fjölgað og markaðsvirði hlutabréfa aukist.
Hlutafélög og viðskipti með hlutabréf eiga sér þó
lengri sögu hérlendis, sem ekki er úr vegi að rifja
upp.
Saga hlutafjárviðskipta hér á landi – stutt en þó löng
Til þess að hlutafjármarkaður geti myndast þurfa að
vera til bæði almenningshlutafélög og hvatar til
viðskipta með hlutabréf þeirra. Um 250 ár eru síðan
fyrsta hlutafélagið var stofnað á Íslandi. Í byrjun
þessarar aldar starfaði á Íslandi almenningshlutafélag
sem skráð var í erlendri kauphöll. Stuttu seinna var
Hf. Eimskipafélag Íslands stofnað, félag sem hafði
ágætan rekstrargrundvöll, mikið hlutafé og marga
hluthafa. Hlutafélagalöggjöfin frá árinu 1921 var
nægilega rúm til að hún hindraði ekki uppbyggingu
opinna hlutafélaga. Árið 1934 var stofnað fyrirtæki í
Reykjavík sem m.a. sérhæfði sig í verðbréfaviðskipt-
um og á næstu árum voru mikil viðskipti með hluta-
bréf Eimskipa. Árin 1942-1944 starfaði kaupþing
Landsbanka Íslands, en fyrirkomulag þess var að
mestu sniðið eftir verðbréfaþinginu í Kaupmanna-
höfn. Á viðreisnarárunum varð nokkur umræða um
það að æskilegt væri fyrir efnahagslífið að koma á fót
almenningshlutafélögum og viðskiptum með verð-
bréf. Seðlabanki Íslands fékk lagaheimild árið 1961
til að stofna kaupþing. Á sjöunda áratugnum voru
stofnuð nokkur hlutafélög með mörgum hluthöfum
og dreifðri eignaraðild. Verðbréfamarkaður Fjárfest-
ingarfélags Íslands hf. var stofnaður árið 1978, m.a.
ELÍN GUÐJÓNSDÓTTIR1
Íslenskur hlutafjármarkaður
Hlutafjármarkaður er mikilvægur hluti þróaðs fjármagnsmarkaðar. Hérlendis hefur á tiltölulega
skömmum tíma náð að myndast allvel þroskaður fjármálamarkaður og einnig virkur hlutafjármarkaður.
Þrátt fyrir að þetta hafi hafist mun síðar en í nágrannalöndum okkar stendur Verðbréfaþing Íslands hf.
nú á þröskuldi samstarfs við erlendar kauphallir. Hér á eftir verður farið yfir þróun íslensks hlutafjár-
markaðar á undanförnum misserum en einnig litið um öxl á sögu hlutafjárviðskipta hérlendis og
skýringar þess að virkur markaður myndaðist ekki fyrr. Á þessu sumri hóf Verðbréfaskráning Íslands hf.
starfsemi og Verðbréfaþing Íslands hf. varð formlega aðili að NOREX. Vænta má nokkurra kaflaskila í
þróun hlutafjármarkaðarins vegna þeirra breytinga á viðskiptaháttum og umhverfi sem þetta tvennt
hefur í för með sér.
1. Höfundur starfar á hagfræðisviði Seðlabanka Íslands. Grein þessi er að
hluta byggð á kandidatsritgerð hennar við Háskóla Íslands í júní 1999.
Stuðst er við talnagögn sem fyrir lágu 30. júní 2000.