Peningamál - 01.08.2003, Blaðsíða 40

PENINGAMÁL 2003/3 39
gengi um hríð og bitnar helst á útflutnings- og sam-
keppnisgreinum. Nei, þessar leiðir felast í aðgerðum
sem vega á móti þeirri tímabundnu hækkun jafnvæg-
israungengis sem stóriðjuframkvæmdirnar hafa í för
með sér. Þar blasir beint við aðhald í opinberum fjár-
málum og niðurskurður framkvæmda meðan á
stóriðjuframkvæmdum stendur, en einnig aukið
framboð á erlendu vinnuafli og öðrum framleiðslu-
þáttum.
Við höfum heyrt á umræðunni að undanförnu að
það er vaxandi skilningur á þessu. Það er verið að
ræða leiðir til að auðvelda innflutning vinnuafls
meðan á framkvæmdunum stendur. Og áðan heyrð-
um við að fjármálaráðuneytið vinnur nú að áætlun
fyrir ríkisstjórnina um mótvægisaðgerðir í ríkisfjár-
málum á næstu árum. Það er hins vegar ljóst að um-
fang þessara framkvæmda er svo mikið að ekki verð-
ur komið algjörlega í veg fyrir hækkun raungengis
vegna þeirra né að Seðlabankavextir hækki. Það er
því mikilvægt að útflutningsfyrirtækin búi sig undir
það að raungengi krónunnar lækki ekki og geti jafn-
vel hækkað frekar. Það vekur þá spurningu sem ég
sný mér að næst, hversu alvarleg staðan í þessum
greinum er þegar orðin vegna hækkunar gengis krón-
unnar.
Staða útflutnings- og samkeppnisgreina
Mest hefur umræðan verið um stöðu sjávarútvegsins
og því lít ég fyrst og fremst á hann. Framlegð skráðra
sjávarútvegsfyrirtækja á 1. ársfjórðungi þessa árs var
mun lægri en á sama tíma í fyrra, eða 24% nú í sam-
anburði við 34% þá. Hluta þessarar þróunar má
auðvitað rekja til hærra gengis krónunnar, en fleiri
þættir koma einnig til, svo sem eins og sérstök
vandamál í rækjuiðnaði og ýsu, minni loðnuveiði en
á sama tíma í fyrra og nokkur lækkun á verði sjávar-
afurða í erlendri mynt. Þá á fiskvinnsla við vandamál
að stríða vegna tekjuskiptavanda innan sjávarútvegs-
ins þar sem hráefnisverð til fiskvinnslustöðva hefur
ekki fylgt útflutningsverði afurða eftir. Raungengi
krónunnar hækkar líklega á bilinu 1-2% á milli fyrsta
og annars ársfjórðungs og það mun rýra afkomu sjáv-
arútvegs og annarra útflutningsgreina frekar. Á móti
kemur að veiðiheimildir í þorski og fleiri tegundum
aukast á nýju fiskveiðiári og því ekki víst að afkom-
an rýrni þegar líður á árið, eins og oft vill verða. Þá
er á það að líta að árin 2001 og 2002 voru ein hin
bestu varðandi afkomu í sögu sjávarútvegs. Afkoma
skráðra fyrirtækja í sjávarútvegi gæti því hæglega
orðið betri í ár en á árinu 2000 svo að dæmi sé tekið.
Þá er á það að líta að eiginfjárstaða skráðra sjávar-
útvegsfyrirtækja var rúmlega 34% í lok 1. ársfjórð-
ungs og betri en árið áður og líklega ein hin besta um
mjög langt árabil. Sjávarútvegurinn er því betur í
stakk búinn til að taka á sig sveiflur en verið hefur,
sem betur fer. Það eru því miklar ýkjur að láta eins og
hann sé í einhverju kaldakoli.
Peningastefnan og gengið
Verðbólgumarkmið Seðlabankans þolir það að gengi
krónunnar verði á næstunni eitthvað lægra en það er
nú. Verðbólga er um þessar mundir nokkuð undir
verðbólgumarkmiði bankans, en svokallaðar kjarna-
vísitölur eru þó nær því. Samkvæmt síðustu verð-
bólguspá bankans er gert ráð fyrir að verðbólga verði
undir verðbólgumarkmiði bankans fram á fjórða árs-
fjórðung næsta árs. Síðan stefnir hún hærra, ekki
vegna gengisins, heldur sakir þess að þá er gert ráð
fyrir að þrýstingur vegna stóriðjuframkvæmda verði
farinn að segja til sín. Gengi krónunnar var í gær að
vísu nærri 2% lægra en reiknað var með í síðustu spá
bankans, en það breytir þessari mynd ekki í grund-
vallaratriðum.
En er þá ekki eitthvað sem Seðlabankinn getur
gert til að lækka gengið? Það er mun minna en ýmsir
halda. Reynslan sýnir að inngrip á gjaldeyrismarkaði
sem fara ekki saman við breytingar á Seðla-
bankavöxtum hafa yfirleitt takmörkuð og skamm-
vinn áhrif. Reynslu okkar á þessu sviði á undan-
förnum árum eru gerð ítarleg skil í grein eftir Gerði
Ísberg og Þórarin G. Pétursson í fyrsta hefti Peninga-
mála á þessu ári. Sama á við og af sömu ástæðum um
aðgerðir eins og þær að ríkissjóður taki innlend lán til
að greiða erlend. Það verður að hafa það í huga að
Seðlabankinn hefur á undanförnum mánuðum keypt
óhemju af gjaldeyri á markaði. Frá síðastliðnu hausti
og fram til 16. maí hafði bankinn keypt gjaldeyri fyr-
ir 18 ma.kr. Þann dag var tilkynnt að bankinn myndi
auka kaup sín úr 1½ milljón Bandaríkjadala á hverj-
um viðskiptadegi í 2½ milljón dala. Það felur í sér að
gjaldeyriskaup bankans á þessu ári verða um 42
ma.kr. miðað við að gengi krónunnar haldist eins og
það var þann 19. júní. Það jafngildir öllu áætluðu
hreinu gjaldeyrisinnstreymi vegna Fjarðaáls og
Norðuráls og tengdra virkjana á þessu ári, því næsta
og megninu af innstreyminu 2005. Þrátt fyrir þetta