Peningamál - 01.12.2005, Síða 100

L ÍFEYRISS JÓÐIR – FRAMTÍÐARHORFUR
OG ÓVISSUÞÆTTIR
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
4
100
Íslenska lífeyrissjóðakerfi ð felur í sér mikinn peningasparnað ein-
stakl inga á starfsaldri. Síðan sjóðirnir hættu að veita óverðtryggð lán
með neikvæðum raunvöxtum hefur ávöxtun lengst af verið góð. Það
er þó ekki sjálfgefi ð að lífeyrissjóður með þokkalega ávöxtun leiði til
sparnaðar á raunverulegum verðmætum. Sparnaður er mismunurinn
á tekjum og neyslu. Í þjóðhagsreikningum svarar hann líka nokkurn
veginn til summu fjárfestingar og viðskiptajafnaðar. Nærtæk leið til að
meta áhrif lífeyrissjóða á sparnað er að kanna ráðstöfun á fjármagni
hans, hvort lánað sé til neyslu, fjárfestingar eða fjárfest í erlendum
verðbréfum. En vegna stærðarinnar hafa lífeyrissjóðir mikil áhrif á allan
íslenskan fjármálamarkað. Einstaklingar, sem treysta lífeyrissjóðum til
að sjá fyrir sér á elliárunum, sleppa því að spara til þeirra sjálfi r. End-
anleg áhrif þeirra á sparnað verða ekki metin með því einu að skoða
hvernig þeir ráðstafa fjármagni sínu.
Lítum nú á sparnað nokkurra þjóða með ólík lífeyriskerfi . Frakk-
land, Ítalía og Þýskaland eru rík Evrópulönd sem eiga litla lífeyrissjóði
og hafa miklar áhyggjur af framtíð lífeyriskerfa sinna. Meðalsparnaður
sem hlutfall af þjóðartekjum þessara þriggja landa árin 1990-2003
var 20,4%, 20,9% og 22,3%12. Hollendingar hafa hins vegar safnað
ámóta stórum lífeyrissjóði í hlutfalli við þjóðartekjur og Íslendingar og
þar var meðalsparnaðurinn 25,4%. Íslensku lífeyrissjóðirnir stækkuðu
ört þetta tímabil eins og fram kemur á mynd 1, en þjóðhagslegur sparn-
aður var að meðaltali 17,8%, (15,2% og 13,9% árin 2004 og 2005
samkvæmt bráðabirgðatölu og spá fjármálaráðuneytisins13).
Ellilífeyrir íslenskra launþega hefur verið lágur vegna þess að
þeir höfðu ekki safnað miklum réttindum. Þeir hafa því varla haft minni
ástæðu til að spara en meðlimir gegnumstreymiskerfa hinna landanna
þar sem lífeyrisréttindi voru rífl egri. Fleira hefur áhrif á sparnað þjóða
en fyrirkomulag lífeyrismála, t.d. aldursskipting (Tryggvi Þór Herberts-
son og Gylfi Zoëga, 2002). Miðað við hin Evrópulöndin, sem hér voru
nefnd, voru fl eiri á Íslandi undir starfsaldri en færri sem störfuðu ekki
vegna elli eða atvinnuleysis.
Til viðmiðunar um eðlilegt framlag lífeyrissjóða til sparnaðar voru
heildariðgjöld sjóðanna 75 ma.kr. árið 2004 og lífeyrisgreiðslur 31
ma.kr. Þar sem lífeyrisgreiðslurnar ættu að hluta að greiðast af ávöxt-
un sjóðsins, sem lífeyrisþegar voru búnir að safna, er mismunurinn, 44
ma.kr. sem er 5% af þjóðartekjum, vanmat á sparnaðinum sem þarna
þyrfti að fara fram. Ofangreindar tölur um sparnaðarhlutföll þjóða
með mismunandi lífeyriskerfi benda ekki til að við séum að spara til
ellinnar umfram venjulegan sparnað í ríku landi.

Niðurstöður
Íslenska lífeyriskerfi ð stefnir að ástandi þar sem sjóðir þess eru andvirði
meira en tvöfaldrar landsframleiðslu. Talsverð óvissa ríkir um afkomu
lífeyriskerfi sins í framtíðinni. Mest munar þar um ávöxtun en breyt-
ingar á henni, innan þeirrar óvissu sem fyrir liggur, hafa stórfelld áhrif
á iðgjöld sem þarf til að greiða þann lífeyri sem ætlast er til af sjóðun-
12. International Financial Statistics, International Monetary Fund 2005.
13. Þjóðarbúskapurinn, haustskýrsla 2005. Tafla 1. Fjármálaráðuneytið 2005.