Glóðafeykir - 01.11.1977, Blaðsíða 16

14
GLOÐAFEYKIR
Héraðsskjalasafn Skagfirðinga
FORSAGA OG STOFNUN.*
I.
Talið er, að frummerking orðsins skjal sé: ritað sönnunargagn, svo
sem kaupbréf. Á 18. öld verður algengt að nota orðið um rimð gögn
embætta og stofnana. Þá er farið að bera sér í munn orðið skjalasafn og
átt við hvers konar gjörninga, laus skjöl og embættisbækur, sem varða
afmarkað svið innan stjórnsýslukerfis, svo sem skjalasöfn biskupsstóla, amt-
manna o. s. frv.
Elzta heimild um skjalagjörð er frá þjóðveldistímanum: í kristinrétti
er kveðið svo á, að umsjónarmenn (eigendur) kirkna skuli gera máldaga
þeirra á skrá. Ein elzta heimild um fjölda skjala — skjalasöfn — er runnin
frá Guðbrandi biskupi laust fyrir aldamótin 1600. Getur hann þess, að þá
séu geymd á Hólum meir en 500 bréf og gjörningar.
Fram um siðskiptin munu skjalasöfn nær einvörðungu hafa verið við
biskupsstólana, klausmr og kirkjur. Þó hafa ríkismannaættir átt skjala-
söfn varðandi landeignir sínar. Helft þeirra skjalagagna, sem enn er til
frá miðöldum, hefur varðveitzt við stofnanir kirkjunnar, en hún lét, sem
kunnugt er, veraldleg málefni mjög til sín taka.
Jón Vilhjálmsson Craxton biskup á Hólum hélt fyrsmr bréfabók
(1429—1434), svo vitað sé, og er hún enn til í frumriti. Ekki hafa
geymzt fleiri bréfabækur biskupa úr katólskum sið.
Arið 1746 var presmm gert að skyldu að halda kirkjubækur, en lítil varð
uppskeran víða fyrr en um og upp úr 1785. Úr Skagafjarðarprófastdæmi
em þó til prestsþjónusmbækur Hóla í Hjaltadal frá 1724—1747, Mikla-
bæjar í Blönduhlíð frá 1747, Rípur frá 1756, Mælifells 1761. í þessi
söfn vantar þó mikið. Reynistaðarklausmr hefur orðið verst úti sökum
bmna; elzta prestþjónusmbók þaðan er frá því laust fyrir síðusm aldamót.
Sóknarmannatöl úr prófastsdæminu ná ekki eins langt afmr. Þó eru til
sóknarmannatöl frá Hólum 1776—1782, en síðan ekki söguna meir
fyrr en 1818.
Ovíst er, hvenær farið var að færa dóma- og þingabækur. Elzta bók
* Grein þessi er rituð 1976.