Málfregnir - 01.12.1990, Blaðsíða 9

þeir þykjast hafa séð á framkvæmd
hennar. Eiríkur segir að það dugi „nefni-
lega ekki að hafa skýra stefnu - það þarf
líka einhverja hernaðaráætlun („strate-
gíu“) um það hvernig eigi að framkvæma
hana“ (bls. 8). Hann efast t.a.m. um að
önnur barátta í líkingu við baráttuna
gegn flámælinu bæri árangur nú (þ.e.
árið 1985). Það er kannski þessi hernað-
aráætlun eða skortur á henni sem helst
er gagnrýni verð að mati þeirra félaga.
Málræktin og einstaklingurinn
I áðurnefndri grein Baldurs Jónssonar
og í öðrum ræðum og ritum um íslenska
málpólitík koma fyrir ýmis orð, svipaðr-
ar eða tengdrar merkingar. Orðið mál-
rœkt er mönnum e.t.v. einna tamast um
þessar mundir, en auk þess er talað um
málhreinsun, málvernd og málvöndun.
Einnig er t.a.m. áðurnefnt hefti Skímu
frá 1985 helgað efninu íslensk málstefna.
Þótt þessi orð, sem ég hef nú talið, vísi
öll til svipaðs merkingarsviðs og hafi
svipaða merkingu í daglegu tali hafa þau
ólíka vísun.
í orðinu málhreinsun felst að verið sé
að hreinsa og fjarlægja óhreinindi úr ein-
hverju sem væri hreint og ómengað ef
ekki kæmu til óæskilegir aðskotahlutir.
Þetta vísar greinilega til þeirrar baráttu
sem háð var á hinni fyrri öld og þessari
gegn dönskuslettum. Allt sem var danskt
var talið menga hina hreinu íslensku æð.
Og eitthvað af þessum óhreinindum
hafði komist inn í málið og mengað það
þannig að hreinsa þurfti.
Málvernd hefur svipaða skírskotun,
nema hvað hér er hugmyndin að verið sé
að vernda eitthvað sem enn þá er hreint
gegn einhverjum óæskilegum breyting-
um eða mengun, kannski ekki síst af
völdum málnotendanna sjálfra þannig
að þeir notuðu erlendar slettur eða ann-
an ósóma sem þeir fyndu sjálfir upp á.
Orðið málvöndun snýr að einstak-
lingnum, hinum óbreytta málnotanda,
þar sem vísað er til þess að hann vandi
mál sitt.
Málstefna er svo samkvæmt orðanna
hljóðan sú stefna sem fylgt er í íslenskri
málpólitík, og má kannski segja að það
sé kjarni þess sem snýr að sjálfum mál-
ræktarmönnunum eða málpólitíkusun-
um og þar með töldum þeim sem sitja í
íslenskri málnefnd.
Það er nauðsynlegt að gera sér eins
skýra grein og mögulegt er fyrir þessum
hugtökum, og mig langar að staldra ögn
við orðin málhreinsun og málvernd ann-
ars vegar og málvöndun hins vegar. Hér
er orðið mál í rauninni notað í ólíkum
grundvallarmerkingum. Þegar talað er
um að einhver vandi mál sitt, er vísað til
þess sem hann segir, en tali menn um
hreinsun eða verndun máls er frekar vís-
að til tungumálsins sem félagslegrar
stofnunar ef svo má að orði komast. Hér
er komið að mikilvægri aðgreiningu sem
nauðsynlegt er að átta sig á þegar rætt er
um málrækt ekki síður en aðra þætti sem
tengjast tungumálinu. Tungumálið er
nefnilega bæði félagsfyrirbrigði og ein-
staklingsfyrirbrigði. Það er eign einstak-
lings og eign samfélags. Tungumál eru
hornsteinar samfélaga, en um leið lang-
mikilvægasta tæki einstaklings til að við-
halda lífi sjálfs sín í samfélaginu. í raun-
inni má orða þetta svo að einstaklingur
sem ekki hefur vald á tungumáli sé í viss-
um skilningi dauðans matur í samfélag-
inu. Hann verður ekki fullgildur þegn,
nema honum sé þá haldið á lífi með
einhverjum bjargráðum sem samfélagið
veitir honum.
Málið er sem sé í vissum skilningi eign
einstaklingsins, og hann ræður yfir því
sem tæki í lífsbaráttunni og í baráttunni
fyrir persónulegu sjálfstæði. Þegar svona
er komist að orði er e.t.v. eðlilegt að
spurt sé hvort ekki sé brot á mannrétt-
indum að gera athugasemdir við málfar
einstaklingsins. Hann hefur sitt tæki, og
ef hann er ánægður með það má hann þá
9