Málfregnir - 01.12.1990, Síða 10

ekki ráða því sjálfur hvernig það er?
Hafa yfirvöld menntamála eða ein-
hverjar málnefndir rétt til þess að gera
athugasemdir við það hvernig hann tal-
ar, kalla hann málsóða o.s.frv.?
Slíkar raddir hef ég heyrt, og það er
nauðsynlegt að gaumgæfa innihald
þeirra og hugsanlegt réttmæti. Bent hef-
ur verið á að vegna strangrar málvönd-
unarstefnu fyllist menn málótta og þori
ekki að tjá sig af ótta við að verða að
skotspæni (sbr. grein eftir Gísla Pálsson,
„Vont mál og vond málfræði", í Skírni,
153. árg. 1979). Og ef það er rétt að það
sé menningarlegur munaður að hafa hér
sérstakt tungumál og sérstaka menn-
ingu, og það veldur einstaklingunum
óþægindum og kemur í veg fyrir að þeir
nái því að tjá sig, verður kannski enn
erfiðara fyrir okkur málræktarmenn að
réttlæta baráttu okkar. Ef þetta er bæði
dýrt og til óþæginda þá er spurning hvort
baráttan er þess virði, ekki síst í ljósi
þess að þjóðarkakan er jafn-sorglega lítil
og hún virðist alltaf vera.
Spurningin um hvort það er skerðing á
frelsi einstaklingsins að gerðar séu at-
hugasemdir við málfar hans kann að
hljóma sérkennilega, ekki síst af vörum
formanns íslenskrar málnefndar. En
samt er hún réttmæt og svara verð. Það
er vel hugsanlegt að einstaklingar verði
fyrir óþægindum af völdum tilrauna til
málfarsumbóta. Mér hefur tjáð maður,
sem er upp alinn á Austfjörðum, að
hann kannist við fólk sem hafi orðið fyrir
aðkasti og niðurlægingu vegna þess að
það hafi verið dæmt sem flámælt. Þetta
hafi valdið því vandræðum í skóla og
það hafi blygðast sín vegna málsins sem
það talaði. Ekki er vafi á því að svona
hlutir geta gerst. í því er fólgin viss hætta
að fordæma einhverja málnotkun sem
óæskilega eða verri en aðra, og það get-
ur verið særandi fyrir einstaklinga. En ég
hygg að ekki sé hægt að komast hjá ein-
hverjum slíkum herkostnaði ef svo má
að orði komast. Málfarslegir fordómar
eru næstum að segja óhjákvæmilegir;
það þekkja þeir sem gist hafa þjóðfélög
þar sem raunverulegur stéttamállýsku-
munur ríkir, jafnvel þótt málpólitík
þjóðanna sé allt öðru vísi en okkar. Það
má líka nefna það sem bent hefur verið
á, að málstefnan leitast við að staðla
málið, en vinna gegn breytileika. Ef vel
tekst til ætti því málfarslegur jöfnuður
að aukast með meiri samræmingu máls-
ins. Ef illa tekst til er þó líka viss hætta á
að málfarsmunur verði. En þessi hætta
stafar ekki af málstefnunni og samræm-
ingarstefnunni sjálfri heldur miklu frem-
ur af félagslegum straumum í samfélag-
inu. Félagsmállýskumunur endurspeglar
stéttaskiptingu, en skapar hana ekki.
Málræktarátakið
Ég hef nú reynt að reifa ýmis grundvall-
aratriði viðvíkjandi íslenskri málstefnu
og sjónarmið sem ég tel að mikilvægt sé
að gera sér skýra grein fyrir. En nú lang-
ar mig að víkja aftur að hinu svokallaða
„Málræktarátaki 1989“ og gera tilraun til
þess að leggja mat á það nú, tæpu ári eft-
ir að því lauk. Ég geri ráð fyrir að flestir
áheyrendur mínir muni svo vel eftir
sjálfu átakinu og því brambolti sem því
fylgdi - og þótti sumum kannski nóg um
- að ekki sé ástæða til þess að rifja það
upp hér. En ég skal reyna að leggja eitt-
hvert mat á hversu til hafi tekist eða
hvort það hafi haft einhver áhrif á mál-
efni tungunnar eða geri málræktina auð-
veldari á einhvern hátt.
í fréttatilkynningu menntamálaráðu-
neytisins frá 28. mars 1989 er margt látið
ósagt og undirskilið um málstefnuna.
Talað er um að það þurfi að styðja móð-
urmálið, en ekkert er sagt um til hvers á
að styðja það. Sagt er að tungan sé í
hættu, en ekki er skilgreint eðli hættunn-
ar. Utanaðkomendur gætu spurt hvert
eigi að vera markmið málræktar, en
fengju lítil svör.
10