Bændablaðið - 19.06.2014, Blaðsíða 29

29Bændablaðið | Fimmtudagur 19. júní 2014
Upptaktur fyrir Landsmót hestamanna:
Sýning til heiðurs íslenska hestinum í Norræna húsinu
Nokkrir listamenn og hönnuðir
leggja saman krafta sína á
samsýningu í Norræna húsinu
þessa dagana og hylla íslenska
hestinn. Þeim var gefinn laus
taumurinn til að skapa og sýna
listaverk sem innblásin eru af
íslenska hestinum, fegurð hans
og þokka, litum og örlögum.
Listamennirnir koma skynjun
sinni og sýn, innblásinni af
íslenska hestinum, til skila með
margvíslegu móti í mismunandi
efnivið.
Sýningin var fyrst sett upp í
sýningarrými Norrænu sendiráðanna
í Berlín, Fælleshus, sumarið 2013
á ári hestsins og í tilefni þess að
heimsmeistarmót íslenska hestsins
fór fram í Berlín á sama tíma.
Sýningin sló í gegn og varð sú
aðsóknarmesta í sögu Fælleshus.
Uppsetning á sýningunni í Norræna
húsinu er eins konar upptaktur fyrir
Landsmót hestamanna sem haldið
verður á Hellu dagana 30. júní–6.
júlí næstkomandi.
Á sýningunni eru verk eftir
íslenska listamenn, ljósmyndara
og fatahönnuði. Sýningarstjóri
sýningarinnar er Ragna Fróðadóttir
en sýningarumsjón er í höndum Birtu
Fróðadóttir, sem nýverið flutti til
Íslands frá Berlín.
Tekið verður ofan fyrir hinum
þekkta listamanni Birgi Andréssyni
(1955-2007), fulltrúa Íslands á
Feneyjatvíæringnum árið 1995. Á
sýningunni verða verk þar sem Birgir
kannar tengsl sjónrænnar skynjunar
og tungumálsins með munnlegum
hestalýsingum.
Þátttakendur í sýningunni:
Hrafnkell Birgisson, Gígja
Einarsdóttir, Gréta Vilborg
Guðmundsdóttir, Kristín Garðars-
dóttir, Ásta Guðmundsdóttir, Dögg
Guðmundsdóttir, Una Lorenzen,
Rut Sigurðardóttir, Spessi, Benni
Valsson, Andersen & Lauth, Erna
Einarsdóttir, Jör by Guðmundur
Jörundsson, Mundi og Þorkell
Sigurður Harðarson.
Mynd / Una Lorenzen Mynd / Benni Valsson
Mynd / Spessi
Sandlegubásar í fjósum
Víða erlendis eru legubásar
mjólkurkúa einungis með sandi í og
hefur það reynst betur en margur
kann að halda. Reynslan bæði frá
Bandaríkjunum og Damörku sýnir
að kýrnar haldast hreinni í fjósum
með sandlegubásum en nokkurri
annari gerð af undirburði.
Líklega er algengast að finna fjós
með sandi í legusvæði nautgripa í
Bandaríkjunum og Kanada og
svo í löndum þar sem sandur
er víða nærtækur, eins og Mið-
Austurlöndum. Í Evrópu er sandurinn
einnig farinn að sjást í fleiri og fleiri
fjósum en útbreiðsla þessarar gerðar
undirlags er þó minni en ætla mætti,
en líkleg skýring á því eru áhyggjur
bænda af því hvað gerist þegar
sandurinn blandast við mykjuna og
af áhrifum sands á endingu tækni-
búnaðar. Það eru þó all nokkur ár
síðan öll helstu vandamál með
samspil sands og mykju voru leyst og
á hverju ári bætist við ný tækni sem
gerir notkun á sandi sem legusvæði
fyrir nautgripi enn áhugaverðari en
áður.
Dýnur hafa takmarkaða endingu
Margir bændur hér á landi þekkja
af eigin raun að legubásadýnur, eða
öllu heldur dúkurinn sem strekktur er
yfir pulsudýnurnar hefur takmarkaða
endingu. Það er með öllu eðlilegt að
dúkurinn slitni og er oftast miðað
við að endingartíminn sé um 10 ár.
Þá er næsta víst að gúmmíkurlfylltu
pulsurnar, sem eru undir dúknum,
hafi einnig misst fjöðrun sína og því
komið að endurnýjun á þeim einnig.
Reyndar má lengja líftímann aðeins
með því að velta þeim við, þ.e. snúa
þeim um 180 gráður svo sá endi
sem áður var undir afturfótum verði
eftir breytinguna undir framfótum.
Önnur leið er vissulega að kaupa nýtt
sett, þ.e. nýjar pulsur og yfirdýnu,
en þriðji valkosturinn er einnig til
staðar, þ.e. að skipta algerlega um
undirlag fyrir kýrnar. Þá koma til
greina nokkrir valkostir og vera má
að sandur sé einn þeirra, það þarf þó
að vega vandlega og meta.
Sandur hefur yfirburði
Margar athuganir á breyttum fjósum
í Bandaríkjunum, þar sem skipt
hefur verið úr legubásadýnum yfir
í sand í legubásum, hafa sýnt fram á
ótvíræða kosti sandsins. Nuddsár á
fótum nánast hurfu við skiptin, fóru
úr 29% í 4%, 40% færri heltutilvik
voru skráð, 27% færri meðhöndlanir
við júgurbólgu, 14% meiri ending
kúa, 20% lægri frumutala og
7,7% hærri meðanyt. Skýringin á
þessum mikla mun, við það eitt að
skipta um undirlag kúnna, felst í
mörgum samspilsþáttum, s.s. að
kýrnar liggja lengur í sandinum,
hann þurrkar betur upp og því koma
síður nuddsár, kýrnar renna ekki
þegar þær standa upp eða leggjast
sem hefur þá jákvæð áhrif á tíðni
helti auk þess sem bakteríur eiga
erfitt með að fjölga sér í sandi
sem hefur þá góð áhrif á t.d. á
tíðni júgurbólgu. Auk þessa hefur
sandurinn þau áhrif að gangsvæði
kúnna verða miklu stamari og betri
fyrir kýrnar að ganga á þar sem fínn
sandurinn berst með klaufum kúnna
úr legubásunum og út á gangsvæðin.
Kýrnar velja sjálfar
hálmlegubása
Þó svo að sandurinn henti einkar
vel fyrir kýrnar hafa rannsóknir
sýnt að fái þær að velja velja þær
fyrst hálmlegubása, þ.e. legubása
sem eru með 15-20 cm þykkt lag af
hálmi. Þar sem slíkt undirlag er er
legutími kúnna mestur. Hins vegar
er sandurinn í öðru sæti hjá kúnum
en í fyrsta sæti hjá bóndanum svo að
valið er allauðvelt í raun, séu réttar
forsendur til staðar.
Kýrnar liggja lengur
Þegar leguatferli kúa er skoðað í
fjósum með sandi í legubásunum
hefur komið í ljós að þær eru afar
öruggar í þessum fjósum og t.d.
leggjast þær mun fyrr niður en þegar
annað undirlag er í básunum. Þannig
sýnir t.d. dönsk rannsókn að tvöfalt
fleiri kýr leggjast niður innan 30
sekúndna frá því að þær eru komnar
upp í legubásinn en þegar dýna er í
básnum.
Sérstök hönnun
Þegar sandlegubásar eru hannaðir
þarf að horfa sérstaklega til þykktar
sandlagsins, en það þarf að vera að
lágmarki 15 sentímetra þykkt. Sé
básinn steyptur er í dag hægt að fá
sérstaka vinkla aftan á básana til
þess að breyta þeim í sandlegubása
en svo að unnt sé að gera það má
steypti botn bássins ekki vera of hár
miðað við gangsvæði kúnna. Þá þarf
að passa afar vel upp á viðhald og
endurnýjun sandsins í legubásunum
og miða margir kúabændur við að
fylla á legubásana á eins til tveggja
vikna fresti.
Geldneytin einnig á sandi
Vestur í Bandaríkjum eru fleiri og
fleiri farnir að hafa sand í legusvæði
kvígnanna einnig og er það þá gert
til þess að venja þær strax við þetta
undirlag, sem þær svo fá í fjósinu
þegar þær eru bornar. Oft er þá miðað
við að hafa kvígurnar fyrst saman í
hálmstíu fyrsta mánuðinn eða svo eftir
að mjólkurfóðrun líkur en svo fara þær
yfir í fjós með legubásum með sandi í.
Endurnýta sandinn
Legubásasandur er tiltölulega dýr,
þurfi bóndinn að kaupa hann að, og
því hafa margir skoðað mögulega
kosti þess að endurnýta sandinn. Í dag
eru til nokkuð margar ólíkar lausnir
í því sambandi. Þannig er t.d. til sk.
sandþvottavél frá fyrirtækinu Opicon
en tækið tekur sandblandaða mykjuna,
skolar burtu sandinum og dælir í haug.
Með þessu undratæki endurnýtast um
90% af sandinum. Í Bandaríkjunum,
þar sem kúabændurnir hafa orðið
lengri reynslu en t.d. kollegar þeirra
í Danmörku, má sjá margar ólíkar
lausnir í þeim tilgangi að endurnýta
sandinn. Sumir bændur búa til eins
konar risatjarnir þar sem sandurinn
getur botnfallið á meðan aðrir hafa
búið til ólíkar gerðir af skolbúnaði
sem hreinlega skolar burt lífrænu
efnunum úr sandinum. Þá eru einnig
til hálfgerð lagersvæði, þar sem
sandurinn er keyrður út á stór steypt
plön og svo er regnvatn látið sjá um
að hreinsa sandinn á þeim tíma sem
það nú tekur! Þetta kerfi endurnýtir um
98% sandsins en tekur alllangan tíma.
Sérstakur sandur
Að lokum er rétt að fjalla um
sandinn sjálfan og gæðakröfurnar
sem gera þarf til hans, því eigi vel
að takast til þarf sandurinn að vera
af miklum gæðum. Þannig mega
sandkornin ekki vera hvöss en þess í
stað ávöl, því annars geta þau valdið
skaða á húð kúnna og/eða spenum
og spenaendum. Þá mega stærstu
kornin í sandinum helst ekki vera
stærri en 0,25 mm, þar sem reynslan
sýnir að sé sandurinn grófari en það
er erfiðara t.d. að dæla mykjunni
og raunar almennt að meðhöndla
mykjuna. Reyndar nota kúabændur í
Danmörku oft svokallaðan fyllisand,
en hann hefur kornastærð frá 0,06
mm til 2 mm, þ.e. með stærri korn
en almennt er mælt með að nota. Þá
má sandurinn ekki innihalda leir,
þar sem leirinn gerir það að verkum
að sandlagið þjappast of mikið
saman. Þegar sandur er keyptur er
alltaf hægt að biðja um tækniblað
yfir sandinn, einnig hér á landi, þar
sem fram kemur kornastærð hans og
dreifing kornanna eftir möskvastærð
sigtanna sem notuð eru til þess að
flokka sandinn með.
Snorri Sigurðsson
sns@vfl.dk
Nautgriparæktarsviði
Þekkingarsetri landbúnaðarins
í Danmörku
hentar í fjós.
Lokað frá og með
21. júlí til og með 8. ágúst
Vegna sumarlokunar
eru bændur
minntir á að panta
nautgripamerkin
tímanlega.
Starfsþjálfunar – og enduhæfingar vinnustaður
Plastiðjan Bjarg - Iðjulundur
Furuvöllum 1, 600 Akureyri.
Opnunartími:
Mánudaga – föstudaga, kl. 08.00-16.00
Sími 461-4606, Fax 461 2995
Netfang pbi@akureyri.is