Skírnir - 01.01.1983, Side 63

SKÍRNIR
KVEÐIÐ UM ÓLAF HELGA
61
hann eins og heimildanotkun kvæðanna leiðir í ljós. Ríman og
helgikvæðið eru þó frábrugðin Ólafs sögum í því að í þessum
kveðskap er mynd Ólafs sem trúboðskonungs og dýrlings fáguð
og skírð þannig að á hana fellur enginn blettur. Það er augljóst
að það hlaut að vera forystumönnum kirkjunnar harla vel að
skapi að haldið væri á lofti dýrð svo ágæts konungs. Það styrkti
menn í trúnni og þar með hlýðni við kirkjuna, en ýtti auð-
vitað einnig undir gjafir og áheit, ekki síst til þeirra kirkna sem
Ólafi voru helgaðar.30 En dýrkun Ólafs styrkti líka konungsvald-
ið og umboðsmenn þess í landinu, þ. e. a. s. hún styrkti einnig
þá sem fóru með völd í veraldlegum efnum. Vert er í þessu sam-
bandi að gefa því gaum að Einar Gilsson var um tíma lögmað-
ur og þá einn af helstu valdamönnum innlendum. Gunni Halls-
son er sagður hafa verið handgenginn Hólabiskupum og eytt
þar á staðnum síðustu árum ævi sinnar. Ef hann er höfundur
Ólafs vísna IV höfum við sem sagt annars vegar dæmi um höfð-
ingja sem yrkir, hins vegar um alþýðumann sem yrkir handa
höfðingjum, og er hvort tveggja alþekkt á miðöldum. Rétt er
að taka fram að hæpið er að alhæfa út frá þessum dæmum um
hlutverk helgikvæða og rímna almennt, nema hvað helgikvæði
voru vitaskuld alltaf til þess fallin að styrkja trú og kirkju.
En skyldi kirkjulegu eða veraldlegu valdi hafa verið einhver
sérstakur akkur í kvæðum eins og sagnadansinum um Ólaf?
Varla. Þar er Ólafur sýndur sem breyskur maður í glímu við
sömu ástríður og sækja á allan almenning. Það er ekki nóg með
að hann falli fyrir freistingu heldur er syndín fyrirgefin áður en
hún er drýgð. Þetta er að vísu tvírætt frá hugmyndafræðilegu
sjónarmiði: annars vegar er hægt að líta svo á að kvæðið ýti
undir menn að láta ástríðurnar stjórna athöfnum sínum og
væri það þá í opinskárri andstöðu við hagsmuni valdakerfisins;
hins vegar mætti túlka kvæðið svo að það sýndi aðeins að stór-
höfðingjum leyfist það sem alþýðan má með engu móti láta eftir
sér, og snýst þá dæmið við. Ókleift er að gera hér upp á milli
því það fer eftir lundarfari hvers og eins hvernig hann bregst
við slíkum kveðskap.
Sagnadansinn sýnir hins vegar að mínum dómi að fólk hafði
þörf fyrir fleiri tegundir skáldskapar en þann sem snýst um