Skírnir - 01.04.1998, Síða 15

SKÍRNIR
HALLDÓR KILJAN LAXNESS
9
sjaldan verði sannprófaðar og ættarrakningum þessum sé síðan
dreift innan um þjóðsögur og kerlingabækur. Fátt segi hins vegar
af lífi frumbyggja í landinu, kjörum þeirra og hvað hafi rekið þá
til að nema hér land. Þetta sé til marks um að sagnfræði eigi erfitt
með að útlista upphaf okkar sem þjóðar og orsök þess sé að
fyrstu 130 ár þjóðarævinnar hafi Islendingar ekki haft letur; þar
sem ekki sé letur, þar sé engin saga. Þótt stafróf hafi snemma bor-
izt með messutextum, þá hafi ekki verið farið að setja á bók mál
þjóðarinnar fyrr en seint á öðrum tug 12. aldar, enda ekki mikill
siður á miðöldum að setja þjóðtungur á bók. Ólæsi hafi þó ekki
verið algert eftir að upp hafi verið komnir innan þjóðfélagsins
menn sem fengust við að stauta sig fram úr saltara. Því sé augljóst
að Ari hafi orðið að byrja með tvær hendur tómar. Fyrir hans dag
hafi ekki verið skrifað orð sem hægt væri að vitna til - aðeins
munnmæli. Sagnfræði ólæsra þjóða sé munnmæli - skáldskapur
sé styrkur þeirra.
Halldór varar við því að álíta munnmæli ígildi einhverrar
sagnfræðilegrar staðreyndar og hann gagnrýnir bæði lærða og
leika fyrir slíkan átrúnað. Þótt Ari hafi trúað á spásagnarnáttúru
drauma og lagt eyru við smíðuðum ættartölum konunga, þá hafi
hann manna hreinlegastan texta; hann forðist ævintýri og trúar-
mærð eins og heitan eldinn svo að einstakt megi telja í miðalda-
riti, en hann sé fáorður vegna takmarkaðrar vitneskju. Söguöldin
- þetta langa gullna tóm engrar sögu - hafi átt eftir að heilla til sín
ímyndunarafl uppljómaðri tíma, bergnema það.
1 tvö hundruð ár vann ein kynslóð meistara af annarri að því að ljá þessu
þögla sviði rödd sem átti að hljóma lengi og hljómar enn; hljómar núna;
kannski ekki í annan tíma betur. [...] Hefði nokkurs staðar verið til
skýrsla tilkvæm sagnameisturum um mannlífi á Islandi á frumtíð þjóðar-
ævinnar, er ekki líklegt að Islendingasögur hefðu orðið til.
„Tímatalsrabb“5 nefnist ritgerð um álitaefni sem tengjast
tímatali fyrstu alda þjóðarsögunnar. Þar ræðir hann páskatöflu
eða talbyrðing (AM 732a, VII 4to) sem mun vera elzta plagg á
5 Tímarit Máls og menningar 27 (1966), bls. 31-42. Vínlandspunktar, bls. 91-
122.