Skírnir - 01.04.1998, Page 27

SKÍRNIR
HALLDÓR KILJAN LAXNESS
21
með því að rækja skipulegt helgihald kirkjunnar í öllum
greinum.19 Kirkjan fylgdi mönnum þannig við hvert fótmál, vígði
sérstaklega mikilvægustu áfanga lífs manna í sakramentunum sjö
- og gerir enn - nema menn afneiti henni endanlega, en það var
ekki auðvelt á miðöldum. Þetta verða menn að hafa í huga við
túlkun á bókmenntum og menningu Islendinga á miðöldum.
Tvennu verður sérstaklega að gefa gaum að mati Halldórs.
Annars vegar almennum lífsviðhorfum manna sem við sögu
koma og hins vegar beinum og óbeinum áhrifum erlendra texta
sem bárust hingað með bókum. Hvorttveggja skarast að vísu.
Sem dæmi um hið fyrrnefnda er ábending Halldórs um lifnað-
arhætti írskra munka sem viðbótarröksemd gegn því að hér hefði
verið fjölmenn og blómleg írabyggð fyrir landnám norrænna
manna. Þá má einnig nefna það hvort líkur séu á því að Guðríður
Þorbjarnardóttir hafi frætt klerka í Róm um Vínland. Engar líkur
telur hann til þess. Frá sjónarmiði miðaldamanns hlaut sigling að
ókunnri strönd sem óvíst var hvar lægi að vera fullkomið hé-
gómamál miðað við sálarheill. Þetta eiga hálfheiðnir nútímamenn
erfitt með að skilja. Enn má nefna viðhorf manna til kristninnar í
upphafi - að vafizt hafi fyrir mönnum að skilja boðskapinn - og
því hafi engu máli skipt þótt bænir væru hafðar yfir á latínu. At-
hyglisverð er túlkun Halldórs á vísu Hjalta Skeggjasonar um hin
heiðnu goð, meðal annars sú athugasemd að „guðlast" hafi ekki
verið til í heiðni. Ur því að kenningar kristninnar voru mönnum
óljósar í upphafi, er ástæða til að taka undir með Halldóri og
spyrja: hvað töldu menn sig vera að samþykkja árið 1000? Engar
líkur eru til þess að eitthvert stríð hafi staðið milli kristni og
heiðni. Sagnaritunin er án efa mótuð af viðhorfum kirkjunnar
manna, meðal annars að sýna yfirburði kristninnar.20 Hitt er svo
annað mál að smám saman náðu kenningar kirkjunnar til fólks-
ins, en það gerðist á löngum tíma.
19 Halldór Laxness: „Föstuhugleiðingar“. Eimreiðin 50 (1944), bls. 17-25. End-
urpr.: Sjálfsagðir hlutir. Helgafell. Reykjavík 1946, bls. 151-62.
20 Ef til vill hafa menn verið að játast undir konung; ekki í einhvers konar stjórn-
skipulegri merkingu, heldur ímynd konungs sem hluta af heimsskipaninni, og
birtist í persónu Noregskonungs. Sjá Sögu Islands I. Hið íslenzka bókmennta-
félag - Sögufélag. Reykjavík 1974, bls. 248.