Skírnir - 01.04.1998, Blaðsíða 53

SKÍRNIR
NORÐAN VIÐ KALT STRÍÐ
47
Sölku Völku. Þótt undarlegt megi virðast kemst fræðakonan
Motyljova að þeirri niðurstöðu í grein um sósíalískt raunsæi í
erlendum bókmenntum sem birtist árið 1958 og áður hefur verið
vitnað til, að í Brekkukotsannál sé mun betur en í Atómstöðinni
unnið úr því þema hvernig „vernda má alþýðlegan grundvöll
þjóðmenningar“ og líklega fari Brekkukotsannáll í þessu efni
„nær aðferð sósíalrealismans“.46 Rétt er að minnast þess að
Motyljova skrifar á þeim tíma þegar enn er skylt að hafa sósíal-
realisma að allsherjarviðmiðun í mati á bókmenntum samtímans.
Við þær aðstæður reynir lesandi að lyfta verki sem hann kann vel
við með því að slá á það gæðastimpli þeirrar stefnu.
Brekkukotsannáll birtist þegar árið 1958 í tveim heftum út-
breidds tímarits (Inostrannaja literatúra) sem kynnti erlendar
bókmenntir. I ritdómi um skáldsöguna sem birtist í Novyj mir
sama ár leggur M. Zlobina þunga áherslu á það hve sérstæður
heimur sögunnar sé. Hún sé full af „sérvitringum af öllum teg-
undum“, hugsunarháttur persónanna sé „óvenjulegur", líf þeirra
„þversagnakennt“, saman myndi þær samfélag sem sé „einstætt
og verði ekki aftur fundið“. Að auki höfðar þetta tvennt sterklega
til ritdómarans: Brekkukot og Björn í Brekkukoti eru að hennar
dómi „persónugerfingar alls hins besta í fortíð þjóðarinnar" og
um leið sýni Laxness í þessu verki „hina dásamlegu tíma bernsku
mannkynsins sem er svo rík af óafturkræfri fegurð". I annan stað
lýsi höfundurinn með einstaklega eftirminnilegum hætti köllun
listamannsins, leitinni að hinum hreina tóni sem drengurinn Álf-
grímur ætlar sér að finna en Garðar Hólm hefur týnt og svikið:
„Laxness trúir því að í listinni geti mannkynið endurheimt það
samræmi sem sá heimur sem reis á rústum Brekkukots hefur glat-
að og er því fullur af harmrænum mishljómum.“47
Umsögnin í Novyj mir og aðrar viðtökur Brekkukotsannáls
segja nokkra sögu af því sem fram fór í hugum rússneskra
menntamanna á þeim tíma. Þeir voru langþreyttir á bragðlausum
alhæfingum um stéttbundna hegðun persóna og öðrum pólitísk-
um formúlum um bókmenntir sem voru orðnar mjög dasaðar af
46 Motyljova, bls. 72.
47 M. Zlobina: „Skazanije ob islandskom narode“. Novyj mir 10, 1958, bls. 263.