Skírnir - 01.04.1998, Page 107

SKÍRNIR
STÓRMENNSKA
101
í orðum gagnrýnendanna felst, í annan stað, ásökun um að
rangt sé að leggjast sem dreki á gull einhverra gæluverkefna,
hversu stór sem þau kunna að vera í sniði, en vanrækja önnur
smærri. En er það réttmæt ásökun? Leggjum við Nelson Mandela
til lasts að hafa eytt allri orku sinni, nótt og nýtan dag, í baráttuna
gegn aðskilnaðarstefnu stjórnvalda í Suður-Afríku og ekki átt
neina aflögu til að sinna öðrum þjóðþrifamálum, til dæmis hags-
munum einhverfra eða lesblindra? Varla. Það eru takmörk fyrir
því hvers hægt er að ætlast til af einum manni, ég tala nú ekki um
þeim sem leggur allt í sölurnar fyrir jafnverðugt viðfangsefni og
Mandela.
Þriðja hliðin á gagnrýninni er sú að stórmennska hljóti að
birtast í kaldlyndu andvaraleysi gagnvart vandamálum daglegs
lífs. Sherman hugsar sér stórmennið sem nábúa í fjölbýlishúsi:
mann sem leggur sig í líma við að bjarga fólki úr brennandi íbúð
eða barni úr ískaldri tjörn en hefur hratt á hæli þegar einmana ná-
granni fitjar upp á samtali eða barn sem hefur dottið og hruflað
sig leitar huggunar hans.41 Að vísu má til sanns vegar færa að
komi stórmennið heim úrvinda af þreytu eftir langa og stranga
leit að týndu fólki með Landsbjörg sé það ekki sérlega vel upp-
lagt til að hafa ofan af fyrir einmana nágrönnum. En burtséð frá
þeim varnagla ber að minnast þess að ein dygð stórmennisins er
að „veita heilshugar aðstoð“42 hvar sem hennar er þörf. Þau orð
gefa rækilega til kynna að stórmennið muni þá og því aðeins
forðast að vefjast í vandræðum annarra að önnur og brýnni verk-
efni svelgi mátt þess. Stórmennið er þannig raungott dagsdaglega;
stráir góðverkum örlátri hendi til hinna þurfandi. Og um það
gildir hið sama og Njáll á Bergþórshvoli sagði um fóstra sinn að
þá mun það best gefast er mest liggur við.
e) Stórmennið er sjálfhverft og vinafátt.
Því skal ekki á móti mælt að stórmennið hlýtur að eyða töluverð-
um tíma í að velta fyrir sér hvar manntaks sé helst þörf og hvern-
ig köllun þess verði best sinnt. En er það „sjálfhverfa“ hjá
41 Sherman, „Common Sense and Uncommon Virtue“, bls. 106-107.
42 Siðfrœði Níkomakkosar, fyrra bindi, bls. 352 [1124b].