Skírnir - 01.04.1998, Qupperneq 130

124
KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
SKÍRNIR
unarreglum og er býsna ánægður með þann árangur sem hann
nær; „roðhænsnið“ nemandi sem oft er seinn til í þroska en fyllir
lítið kerald sitt af vatni sem hann þiggur að launum frá einhverj-
um höfðingjanum er hann gerist handgenginn. „Barlómskrákan“
er einatt stúlka, fremur en piltur, sem gerir strangar kröfur til
sjálfrar sín en er sífellt óánægð með eigin árangur vegna þess að
ker hennar er lekt, ellegar of stórt í upphafi; og „ræfillinn“ niður-
brotinn einstaklingur frá „vandræðaheimili" er ekki hefur lært að
gera lágmarkskröfur til sjálfs sín, en er samt þjakaður af litlu
sjálfsáliti - „vatnsskorti“ - þótt kerald hans sé lítið.
Skýringarmynd af þessu tagi er auðvitað aldrei meir en hug-
vaki, umræðugrundvöllur: og glöggir áheyrendur voru fljótir að
benda mér á tvo ágalla. Annar væri sá að sumt sjálfsálit kæmi
sjálfsvirðingu ekkert við: Barn eða fullorðinn maður gæti haft
mikið álit á hæfni sinni á einhverju sviði (til dæmis við að bóna
bílinn sinn) án þess að það raskaði sjálfsmynd viðkomandi á
nokkurn hátt þó að hann gæti ekki ræktað þennan hæfileika (ætti
til dæmis engan bíl) - enda ekki hluti af „keraldi" hans. Hinn
ágallinn reyndist sýnu alvarlegri: Eg hafði stungið upp á því
sjálfsvirðingarprófi að fólk spyrði sig hvað það myndi aldrei gera
(aldrei brjóta hvaða reglur?, aldrei svíkja hvaða málstað?), hversu
miklir peningar sem væru í boði: því lengri upptalning, þeim mun
stærra kerald. En þá var mér réttilega bent á að í höfðingjareitinn
muni meðal annars falla hið hreinræktaða varmenni sem aldrei
setji sig úr færi að láta illt af sér leiða, hvað sem í boði sé: stórt
sjálfsvirðingarkerald sé því í besta falli nauðsynlegt en ekki nægi-
legt skilyrði dygðugs lífernis.
Mynd þessi var í raun samsuða úr ýmsum þekktum kenning-
um um sjálfsvirðingu og ágallarnir sem bent var á einnig þekkt
andmæli gegn slíkum kenningum. Þegar ég rissaði hana upp var
umfjöllun Aristótelesar um stórmennskuna fjarri huga mér, en nú
bið ég lesendur að bera myndina saman við manngerðirnar fjórar
sem hann lýsir (sjá mynd í öðrum hluta hér að framan). Svo slá-
andi líkar eru þessar tvær myndir að niaður freistast til að spyrja
hvort unnt sé að vinna bug á ágöllunum tveimur með því að gera
sér mat úr hugmyndum Aristótelesar. Samkvæmt þeim myndi sú
tegund sjálfsálits ein skipta máli varðandi sjálfsmynd sem fram-