Skírnir - 01.04.1998, Síða 216

210
KRISTÍN BRAGADÓTTIR
SKÍRNIR
ingunni hér á landi og hafði stofnun Lærdómslistafélagsins þar sitt að
segja. Magnús Stephensen hafði sérstakan áhuga á prentverkum í þágu
upplýsingarinnar og stýrði prentsmiðju sinni af mikilli röggsemi. Magn-
ús réði alfarið vali rita, sem gefin voru út við prentsmiðjuna. Mörg þeirra
samdi hann sjálfur og lagði efni til annarra. Hann hafði fræðslu almenn-
ings að leiðarljósi og beitti sér meira að segja fyrir útgáfu á matreiðslu-
kveri, að vísu sérstaklega ætlað „heldri manna húsfreyjum" en hafði að
geyma alhliða upplýsingar um hreinlæti, íslenskar nytjajurtir og efna-
samsetningu hráefnis auk matargerðar.1 Þetta varð mjög áhrifamikið
tímabil í sögu prentunar hér á landi og segja má að allt frá þessum tíma
hafi prentlistin verið sterkur aflgjafi.
Þýski félagsfræðingurinn og heimspekingurinn Júrgen Habermas,
einn af frumkvöðlum Frankfurtarskólans, benti á að prentun og opin-
bert, borgaralegt líf fylgjast að í öllum löndum.2 Hann hélt því fram að
borgaralegt líf hafi náð í skottið á sjálfu sér á 18. öld. Það hafi lagað sig
að fyrirsjáanlegu valdatafli í samfélaginu með opinberum tjáskiptum og
bókmenntalegri umræðu á opinberum vettvangi. Þegar frá leið snerust
þessi tjáskipti í vaxandi mæli um baráttu um pólitísk völd. Vopn í prent-
uðu formi hafa tíðkast æ síðan menn náðu tökum á prentlistinni og fóru
að nýta sér hana sem boðbera trúar og kenninga. Ekki leið á löngu þar til
fólk komst upp á lag með að hafa gagn og gaman af prentuðum bókum.
Þær urðu eftirsóttar og náðu skjótt gífurlegri útbreiðslu. Yfirvöld tóku
snemma að koma út prentuðum tilskipunum og tilkynningum til þegn-
anna. Menn hittust á torgum og í húsagörðum og skiptust á skoðunum
og vitnuðu í prentað mál. Síðar urðu til kaffihús og aðrir opinberir staðir
sem fólk sótti á til að hvima yfir blöð og tímarit. Fréttaflutningur varð
nú með allt öðrum hætti en áður.
Hér á landi varð borgarmenning til mun síðar en í nágrannalöndun-
um en lestur heima á bæjunum víkkaði sjóndeildarhring fólksins. A 19.
öld urðu svo til öflug lestrarfélög víða um land sem gerðu fólki kleift að
nýta sér prentað efni. Bókakassarnir fluttu þekkingu og skemmtun frá
bæ til bæjar og fólk hafði tækifæri til að skiptast á skoðunum um lestrar-
efni sitt. Fram á þennan dag hafa menn orðið sífellt háðari prentuðu efni
og er spennandi að sjá hvernig því efni reiðir af í samkeppninni við raf-
ræna miðla. Rafrænar útgáfur ryðja sér til rúms um þessar mundir og
verða vafalaust orðnar býsna algengar áður en langt um líður.
1 Einfaldt Matreidslu Vasa-Qver, fyrir heldri manna Húss-freyjur var gefið út í
Leirárgörðum árið 1800.
2 Júrgen Habermas kom út með sitt stóra verk um framgang borgaralegs, opin-
bers lífs í byrjun sjötta áratugarins. Hann kallaði verkið Strukturwandel der
Öffentlichkeit. Untersuchungen zu einer Kategorie der biirgerlichen Gesell-
schaft.