Skírnir - 01.04.1998, Side 220

214
KRISTÍN BRAGADÓTTIR
SKÍRNIR
skráning á sögu bókarinnar. Ingi Rúnar er næmur á hvernig stéttarvitund
fólks í bókaiðnaði óx fram. Hann gerir félagsfræðilegum þáttum eins og
aðbúnaði fólks í prentiðnaði og kjörum þess góð skil. Munur þess að
vera karl eða kona í þessari iðngrein kemur ljóslega fram en það hefur
jafnan verið tiltölulega fátt kvenna í stétt prentara í samanburði við
margar aðrari Stuttur kafli fjallar um hvernig prentverkið þróaðist en
segja má að þar sé ekki um nýjar upplýsingar að ræða heldur samantekt á
því sem aðrir hafa skrifað, ekki óáþekkt þeim vinnubrögðum sem Böðv-
ar beitir í sinni bók. Þessi kafli er eins konar inngangur að megin efni
ritsins.
Böðvar og Ingi Rúnar tala báðir um prentun á fyrstu árum hennar
sem list og vissulega var hún það. Frá því að Gutenberg hóf að spreyta
sig með lausaletri um 1440 og fram eftir öldum sameinast fagurt hand-
verk og hagnýt vinna í listiðnaði. Mér þykir ólíklegt að nokkur mótmæli
því að myndprentun með tréskurðartöflum og koparstungu sé list. Kop-
arstungan er meira að segja forveri og áhrifamikill liður í margslunginni
grafíklist nútímans. Tæknileg skil eru milli hæðarprentunar þar sem út-
skornar trétöflur voru notaðar og lægðarprentunar þar sem þrykkt var af
málmplötu sem rist hefur verið á. Koparstungan er elsta aðferðin í lág-
þrykkstækni. Ekki var óalgengt að myndir og upphafsstafir í elstu prent-
uðu bókunum væru síðar handlituð og gerir það hvert verk einstakt og
eru slíkir prentgripir nú meðal eftirsóttra listaverka frá gengnum tíma.
Nægir að nefna gömul landakort sem dæmi um það.
Alkunna er að lengi vel var reynt að líkja eftir handritum við bóka-
gerð bæði hvað varðar stafagerð og skreytingar. Það varð mönnum
metnaðarmál að prentuð bók liti út eins og hún væri handrit. Gífurlega
nákvæmt handverk hélst því í hendur við aukna leikni í iðnverki. Island
hefur nokkra sérstöðu að þessu leyti. Það er mjög óvenjulegt að löngu
eftir að prentun ruddi sér til rúms hér var haldið áfram að skrifa upp
handrit og efni prentaðra bóka. Uppskriftir og prentun fylgist því að í
landinu fram á þessa öld. Ein ástæða þessa var að prentverk voru dýr og
menn lögðu frekar í afskriftir en að kaupa þann prentgrip sem hugurinn
stóð til.
Listfengi bókagerðarmanna á Islandi eru gerð góð skil í Prent eflir
mennt og er hún ágætt dæmi um það sem franski félagsfræðingurinn
Pierre Bourdieu kallar „capital culturel“(menningarlegur höfuðstóll) eins
og vikið verður að síðar. Mjög athyglisverð umfjöllun er um listamenn
sem komið hafa við sögu í íslenskri bókagerð og er hún felld inn í kafl-
ann „Prentiðnaðarfyrirtæki og starfsfólk í prentiðnaði" sem fjallar að
miklu leyti um félagslega stöðu þeirra sem unnið hafa að prentun. Skýr-
ust tenging er milli myndlistarmanna og bókbands, sem er eins og eitt
skref í átt til listarinnar, en fólk í öðrum listgreinum kemur einnig við
sögu, þar á meðal leikarar og tónlistarmenn. Að líkindum er það mikil-