Skírnir - 01.09.1999, Blaðsíða 25

SKÍRNIR ÍSLENSKA AKADEMÍAN: KOTUNGAR í ANDÓFI
271
heima á Skáldstöðum gamall maður, Kjartan Júlíusson að nafni.
Bústýra hans hét Finnbjörg og var kölluð Bogga. Kjartan dó
1981. Hann bjó í litlum torfbæ, var einfari og umgekkst sveitunga
sína lítið. En hann átti mikið af bókum og stundaði löngum
fræðimennsku og skriftir sem voru köllun hans (Eiríkur Björns-
son 1989: 243). Halldór Laxness kynntist Kjartani og heimsótti
hann oft. Hann gaf út úrval af skrifum Kjartans árið 1978, Regin-
fjöll að haustnóttum og skrifaði inngang að bókinni. Tvennt heill-
aði Laxness. I fyrsta lagi tungutak Kjartans:
Af bréfum hans, minnisblöðum og skrifuðum athugunum sá ég að þessi
kotbóndi hafði snemma á valdi sínu furðulega ljósan, hreinan og per-
sónulegan ritstíl, mjög hugþekkan, þar sem gæði túngunnar voru í há-
marki, blandin norðlenskum innanhéraðsmálvenjum sem alt er gullvæg
íslenska; og ég velti þessu hámentabókmáli fyrir mér af þeirri orðlausu
undrun sem einstöku sinnum getur gripið mann gagnvart íslendíngi.
(Reginfjöll að haustnóttum: 11-12)
Hitt sem hreif Laxness var einföld og bein skynjun Kjartans á
umhverfi sínu og náttúru. Hann var bernskur, trúði á drauga og
fylgjur og drjúgur hluti af bókinni er stuttar frásagnir af fylgjum
og gestakomum. En mest heillandi er náttúruskynjun hans. Lax-
ness ber hana saman við uppgötvun rómantíkurinnar á fegurð
náttúrunnar. Sú uppgötvun varð til þess að fólk vildi fanga nátt-
úruna í myndum til að hengja yfir sófana sína. Ótal fjöll hanga
yfir íslenskum sófum. Um það segir Laxness:
Kjartan Júlíusson á Skáldstöðum Efri er orðinn roskinn maður þegar
hann getur ekki leingur á sér setið að fara til og rannsaka dýptina í þess-
ari sýn sem hefur blasað við honum af bæarhellunni síðan í bernsku. Það
vildi til að Kjartan hafði ekki stundað myndasöfn þar sem brotnar á
manni höfuðið ef maður ætlar að gánga inní fallega mynd. Ur bæardyr-
um sínum hefur hann aðeins séð þær myndir sem hánga á alheimsveggn-
um á Skáldstöðum Efri. Það er sérmál Kjartans að hann lángar einkum
til að forvitnast um hvernig þessu mikla listaverki líður að innanverðu
bakvið hina fögru liti; og þá einkum að haustlagi þegar nóttin er orðin
svört og fjærst þeirri birtu sem málarar verða að hafa í sínum myndum
og tilheyrir vorinu, sem er stutt og kemur kanski aldrei aftur. Hann er að
leita burt frá óveruleika sýnarinnar, sem aldrei gat orðið annað en nokk-
urskonar málverk af ytraborði í skjótum svip um leið og maður gáir