Skírnir - 01.09.1999, Blaðsíða 231

SKÍRNIR
STJ ÓRNARSKRÁRFESTA
477
kyns, uppruna eða stöðu fólks.16 í stjórnarskrárríkinu17 er einnig
lögð sérstök áhersla á að varast róttækar lagabreytingar sem
stefnt geta réttarörygginu í hættu.
I hinu lýðræðislega stjórnarskrárríki þjóna stjórnarskrár aðal-
lega þríþættu hlutverki: Þær tryggja gagnkvæmt eftirlit og jafn-
vægi helstu stofnana ríkisvaldsins, vernda réttindi einstaklinga og
setja ákveðnum pólitískum breytingum skorður sem hefðu kom-
ist möglunarlaust til framkvæmda ef meirihlutinn hefði fengið
sínu framgengt. Oftar en ekki skarast þessir þættir.
Til að fá þessum markmiðum framgengt er nauðsynlegt að
staða og hlutverk valdastofnana séu vel skilgreind í stjórnarskrá;
mannréttindaákvæði stjórnarskrár séu skýr og í samræmi við
alþjóðasamninga. Til að hamla gegn ákveðnum pólitískum breyt-
ingum getur verið nauðsynlegt að setja ákvæði um að vissar laga-
breytingar stríði gegn stjórnarskránni eða gera breytingarferlið
svo flókið og þungt í vöfum að aðeins fáar tillögur sleppi í gegn-
um það. I þessu samhengi er rétt að minna á mikilvægi úr-
skurðarvalds dómstóla um valdamörk stjórnvalda og að almenn
lög séu í samræmi við ákvæði stjórnarskrár.18 Sá möguleiki er líka
fyrir hendi að setja stjórnskipunarlög þess efnis að önnur stjórn-
völd geti óskað álits dómstóla á því hvort lagafrumvarp samrým-
ist stjórnarskrá.
V.
Þó að hugmyndin um stjórnarskrárfestu hafi ekki verið fyrir-
ferðarmikil í umræðu um íslensk stjórnmál og stjórnskipan er
það engu að síður staðreynd að hart hefur verið deilt um einstaka
þætti hennar. I stjórnarskrá lýðveldisins og í skrifum fræðimanna
má einnig sjá ákveðna tilhneigingu til að gera stjórnarskrána að
þeim ramma samfélags og ríkisvalds sem stjórnarskrárfestan gerir
16 í 65. gr. íslensku stjórnarskrárinnar segir: „Allir skulu vera jafnir fyrir lögum
og njóta mannréttinda án tillits til kynferðis, trúarbragða, skoðana, þjóðernis-
uppruna, kynþáttar, litarháttar, efnahags, ætternis og stöðu að öðru Ieyti.
Konur og karlar skulu njóta jafns réttar í hvívetna."
17 Ríki sem kennir sig með ótvíræðum hætti við stjórnarskrárfestuna.
18 Gunnar G. Schram, 1997, bls. 422-47.