Skírnir - 01.09.1999, Blaðsíða 59

SKÍRNIR
,HVER Á SÉR FEGRA FÖÐURLAND'
305
yrða margt um náttúrusýn heilla þjóða vegna þess að fólk ber
mjög blendnar tilfinningar í brjósti til umhverfis síns. Þar togast á
ólíkir hagsmunir og hugsjónir og því fer fjarri að eining ríki í af-
stöðu nokkurrar þjóðar til náttúrunnar sem hún býr í og nýtir sér
til framfærslu. Einnig stangast stundum á orð og gerðir í þessum
efnum og því er ávallt erfitt að ákvarða hvað telst ríkjandi skoðun
á hverjum tíma. Að þessum varnöglum slegnum langar mig að at-
huga samhengið í náttúrusýn Islendinga frá upphafi sjálfstæðis-
baráttu til nútímans og kanna hvaða hlutverki náttúran gegnir í
þjóðarvitund okkar og á hvaða hátt þjóðernisstefnan hefur mótað
viðhorf Islendinga til umhverfisins. I annan stað mun ég leita í
smiðju þjóðskáldanna, allt frá Bjarna Thorarensen til Einars
Benediktssonar, að vitnisburði um afstöðu til íslenskrar náttúru á
tímum sjálfstæðisbaráttunnar og í hinn mun ég kanna umræðu
nútímans um náttúruvernd og stóriðju. Á þennan hátt langar mig
að athuga hvernig viðhorf til náttúrunnar við lok 20. aldar tengj-
ast þjóðernisvitund Islendinga á 19. öld og um leið að kanna
hvernig orðræða sjálfstæðibaráttunnar hefur að nokkru endur-
fæðst í umræðunni um náttúruvernd á síðustu árum og beint
henni þannig í nokkuð sérstakan farveg.
Náttúra, menning og íslenskt þjóðerni
I sjálfu sér er ekkert eðlilegra en að náttúran leiki stórt hlutverk í
þjóðerniskennd Islendinga vegna þess að heimkynni þjóðarinnar,
ættjörðin, er lykilhugtak í sjálfsvitund allra nútímaþjóða. Þetta er
ein afleiðing þeirrar áráttu þjóðríkja nútímans, sem greinir þau
frá samsettum konungsríkjum fortíðar, að skilgreina nákvæmlega
bæði það landsvæði sem ríkið hefur til umráða og þann hóp
manna sem telst hafa fullan þegnrétt innan landamæra ríkisins. Á
fyrri tímum voru landamæri ríkja óljós og flöktandi, og miðuðust
fyrst og fremst við það landsvæði sem furstinn gat brotið undir
vald sitt með vopnum eða pólitískum hrossakaupum og varið
gegn ágangi annarra fursta. Aftur á móti var engin sérstök áhersla
lögð á að sannfæra þegnana um að yfirráðasvæði ríkisins væri
annað en tiltölulega tilviljanakennt samsafn hálfsjálfstæðra héraða