Skírnir - 01.09.1999, Blaðsíða 112

358
RÓBERT H. HARALDSSON
SKÍRNIR
í ofangreindri tilvitnun er spurt hvort guðdómleikinn felist
ekki einmitt í því að til eru guðir en ekki guð? Spurningin er ekki
ástæðulaus í ljósi þess sem rakið var hér að framan. Nietzsche sá
m.a. í fjölgyðistrú vermireit frjálsra og sjálfráðra anda og ræðir
gjarnan um guði í sömu andrá og hetjur, mikilmenni og stór-
menni. Orðið „ofurmenni" (Ubermensch) notar hann einmitt
fyrst í ritum sínum í slíku samhengi (KSA 3, 490). Og því fer
fjarri að Nietzsche fagni dauða gömlu guðanna. Dauði þeirra er
hin hliðin á ofríki eingyðistrúar og til marks um skort á því sem
eflir frelsisanda mannsins, skort á eiginlegum fjölbreytileika. Hér
merkir dauði guðs að menn eru ekki ærlegir, þeir samþykkja að
leggja eina mælistiku á alla menn, fella alla í sama mót. Þegar
Nietzsche gagnrýnir kristið siðferði er það einmitt vegna þess að
hann telur að það leitist við að steypa alla í sama mót, stilla upp
einni fyrirmynd Qesú Kristi) fyrir alla menn (sjá t.d. KSA 6, 367).
Þessar tvær hugmyndir - ofríki eins guðs og skortur á ærlegum
mönnum - fara því saman í hugsun Nietzsches um dauða guðs.
Þegar það gerist að einum manni er stillt upp sem fyrirmynd allra
manna er mennskunni, og hinu guðdómlega, stefnt í voða.
Dauði guðs heggur því ákaflega nærri kjarna kristindómsins
en þó hvorki vegna þess að Kristur hafi dáið á krossinum né hins
að kristindómurinn leggi of þunga áherslu á handanheiminn, lífið
eftir dauðann. Dauði guðs er samkvæmt þessum skilningi víðtækt
vandamál sem getur komið upp í ólíku trúarlegu og veraldlegu
samhengi en tengist kristindómi sérstaklega sökum þess hve af-
gerandi fyrirmynd Kristur hefur orðið kristnum mönnum. Segja
má að dauði guðs fylgi kristindómnum eins og skugginn. Vegna
Jesú förum við að trúa því að lífið hafi spilað út sínu síðasta
trompi í Palestínu fyrir tvö þúsund árum. Kristnir menn lifa í
skugga hins krossfesta Krists. Yfirburðastaða Krists í menningu
Vesturlanda er alger og sem fyrirmynd hefur hann drottnað yfir
hugsun okkar og jafnvel stundum breytni.
Sé það rétt að Nietzsche skoði dauða guðs m.a. í ljósi tengsla
okkar við einokandi fyrirmyndir - því hvernig slíkar fyrirmyndir
vinna gegn upphaflegum tilgangi sínum, sjúga blóðið úr fylgjend-
um sínum - má hugsa sér ólíkar lausnir á dauða guðs. Ein lausn