Skírnir - 01.09.1999, Blaðsíða 230

476
ÁGÚST ÞÓR ÁRNASON
SKÍRNIR
að sætta sig við að gagnrýni á störf embættismanna fari út yfir
mörk „almenns velsæmis" og virðist bæði óréttmæt og ósann-
gjörn (the open society). Virða þurfi reglur réttarríkisins og
tryggja skuldbindingargildi stjórnarskrárinnar. Howard segir
stjórnarskrárfestuna standa og falla með því hvort stjórnvöld sýni
helgi mannsins tilhlýðilega virðingu (sanctity ofthe individual).13
Með því að gangast stjórnarskrárfestunni á hönd ákveður
lýðræðisríkið að binda hendur stjórnvaldsins þannig að ákveðin
tegund mála, sem kemur til kasta löggjafans eða stjórnarskrár-
gjafans, nýtur sérstakrar og vandaðri meðferðar en önnur þing-
mál. Reglur um slíka meðferð er þá venjulega að finna í stjórnar-
skrám ríkja og segja þær gjarnan fyrir um það hvers eðlis mál
þurfi að vera til að njóta vandaðri málsmeðferðar.
Stjórnarskrárfestan vísar almennt til takmörkunar á ákvörð-
unarvaldi hins pólitíska meirihluta en sérstaklega til slíkra tak-
markanna sem ákveðinn meirihluti hefur sett sér sjálfviljugur.14
Slíkar afmarkanir geta verið af ólíku tagi. Þær geta verið efnisleg-
ar (bann við lögleiðingu dauðarefsingar) eða lotið að meðferð
máls (krafa um aukinn meirihluta til að frumvarp geti orðið að
lögum); þær geta ýmist stöðvað eða hægt á löggjafarstarfi. Þar
sem stjórnarskrárfestan er grundvöllur stjórnskipunar krefjast
stjórnarskrárbreytingar meiri fyrirhafnar en önnur löggjöf.15
Með stjórnarskrárfestunni er öllum þeim sem eru innan lög-
sögu viðkomandi ríkis tryggð grundvallarmannréttindi. Eitt lyk-
ilatriða í stjórnarskrárbundinni réttindavernd er að lög mega ekki
vera afturvirk. Því verður ekki refsað fyrir verknað nema að lög
hafi sagt fyrir um slíkt þegar hann var framinn. Annað grundvall-
aratriði réttarverndarinnar er bann við mismunun á grundvelli
13 Sjá Howard 1991, bls. 17-30.
14 Einfaldur eða aukinn meirihluti þingmanna og/eða þjóðar ákveður þannig að
takmarka völd einfalds meirihluta þingmanna.
15 Island er í þeim hópi ríkja þar sem auðveldast er að breyta stjórnarskránni (sjá
Lijphart 1984, bls. 189 og Gunnar Helga Kristinsson 1994), bls. 54. Nægir að
einfaldur meirihluti þingmanna greiði breytingartillögunni atkvæði en endur-
taka þarf atkvæðagreiðsluna að loknum eftirfarandi þingkosningum. Reynslan
hefur sýnt að seinni atkvæðagreiðslan er hreint formsatriði. Dönsku Grund-
vallarlögin eru dæmi um hið gagnstæða. Skilyrðin sem uppfylla þarf til að
koma fram breytingum á þeim eru slík að varla verður neinu um hnikað.