Vestfirska fréttablaðið - 14.12.1981, Blaðsíða 27

vestfirska
FRETTABLADID
Radarinn, tæki sem nú er í hverjum fiskikoppi, var
hernaðarleyndarmál í byrjun síðari heimsstyrjaldar. Bresk
herdeild var send norður í Aðalvík í öndverðu stríðinu til
þess að setja upp radarstöð, nánar til tekið á Ritaskörðum
á steindrang sem heitir Dofri eða Darri. Sá maður sem
varð eins konar tengiliður milli herdeildarinnar og heima-
manna var Jón Magnússon, bóndi á Sæborg I Aðalvík.
Hann sagði okkur undan og ofan af komu Bretanna til
Aðalvíkur og samskiptum heimamanna við þá.
svokölluðum Hjalla. Það er
dálítið hár hóll fyrir framan
Garðabæinn. Til þess að
manna þessa stöð þurfti
náttúrulega húsnæði, og á
góunni 1942 voru byggðir
þarna sjö braggar. Það var
þá alveg stunguþýtt og ein-
stæð tíð. Um vorið komu svo
menn í þessa bragga og fóru
að starfrækja radarstöð sína.
Það var leynd yfir þessu
öllu, enda var enginn að
njósna eftir því, og það var
ekkert skipt sér af þessum
mönnum. Við heyrðum
nefndan radarinn og höfð-
um einhverja hugmynd um
hvernig þetta verkaði, ann-
að ekki, og okkur kom það
náttúrulega ekkert við. Við
hjálpuðum þeim við að
byggja kofana, en smiði
höfðu þeir alltaf frá sér.“
Nú hafa þeir ekki sent
hvern sem var til íslands að
koma upp svo mikilvægri
stöð?
Jón Magnússon er fyrst
spurður hvenær fólk hafi
haft veður af stríðinu í Aðal-
vík.
„Við fréttum náttúrulega
um þetta, ég kom af sjó
fyrstu dagana í september
og þá sagði konan mér, að
Þjóðverjar hefðu ráðist inn í
Pólland. Þá vissi maður
náttúrulega við hverju mátti
búast. Svo verður hernámið
10. apríl um vorið 1940 og
fréttum við það gegnum
síma, og svo var því útvarp-
að. Um veturinn ’41 kemur
Tryggvi Tryggvason, sonur
Tryggva Jóakimssonar,
konsúls á ísafirði. Hann er
með tundurspilli og erindið
er það að fá þarna leigt fyrir
strandverði. Þeir fengu leigt
í Görðum hjá Betúel Betú-
elssyni, þar í kjallaranum.
Fengu einnig leigt í húsi,
sem Steinhús er kallað,
fengu þar stofu. Þar settu
þeir upp loftskeytastöð sem
þeir kómu með með sér. Þeir
áttu að hafa auga með skip-
um og var það aðallega eftir
að Bandaríkjamenn voru
komnir í stríðið og farnir að
flytja hergögn til Múrmansk
í Sovétríkjunum. Skipalest-
irnar fóru þarna fram hjá og
sást til þeirra og það voru
oft mörg skip í lest, yflr
tuttugu og flest svona upp
undir fimmtíu. Skip af öll-
um mögulegum stærðum.
Það var mikil ólga á hafinu
og ég man eftir því, að vorið
sem strandverðirnir voru, þá
var skotið þessu fræga skoti,
þegar þeir skutu Hood niður
úr tuttugu mílna fjarlægð.
Þeir fengu strax aðvörun
um það, hvað væri að ger-
ast.“
En þeir láta ekki þar við
sitja að senda þessa strand-
verði?
„Þegar þeir voru búnir að
vera í ár, var ákveðið að
koma upp radarstöð og
fyrsta radarstöðin var sett á
Jón Magnússon.
Skip hans
hátignar,
Baldur
Finnbogi Hermannsson ræðir við Jón Magnússon frá Sæborg
í Aðalvík, um bresku herstöðina í Aðalvík.
ENGINN UNDIR STÚ-
DENT
„Þetta voru menn sem
þeir völdu og sá verkfræð-
ingur sem fyrstur kom, var
eiginlega allan tímann
meira og minna. Honum
var sagt að hann ætti að
setja upp stöð á þessum stað
og gerð grein fyrir því að
fbúðarhúsið að Sæborg í Aðalvík.
þarna væru engin þægindi,
engin höfn og ekki neitt.
Hann fer í braggana í
Southamton og honum er
sagt að hann skuli velja sér
þar 15 manna áhöfn og það
gerði hann. Hann sagði mér,
að hann hefði passað sig
með það, að hann hefði eng-
an mann tekið, nema að
hann hefði að minnsta kosti
stúdentspróf og margt af
þessum mönnum var með
háskólapróf. Til marks um
vandað val á mönnum, þá
lét hann gjaldkera frá Eng-
landsbanka, útibúi bankans
í London, hafa allar fjárreið-
ur. Allir þessir menn sem
kómu, voru mjög kurteisir
og ákaflega almennilegir
menn, og ég vissi ekki til að
það yrði neinn glundroði
eða óánægja út úr þeirra
dvöl.
Svo er það 1943 um vorið,
að þessi radar þykir ekki
nógu fullkominn og komið
að því að fá sér nýjan, og
27
hann þarf að byggjast uppi
á fjalli. Til þess þurfti að
leggja járnbraut upp á fjall,
henni var skipt í tvennt og
höfð tvö spil sem hífðu. Þá
varð einnig að leggja veg
upp að fjallinu og eftir fjall-
inu út á Darra, þar sem
stöðin var reist, en það er
um tveggja kílómetra leið.
Þá sendu þeir marínerliða,
70 manns, það voru smiðir
og aðrir byggingarmenn frá
Royal marine. Þeir komu og
unnu við þessar fram-
kvæmdir og íslendingar með
þeim. Gekk þetta allt stór-
slysalaust vil ég meina, það
urðu þarna engin meirihátt-
ar slys þótt stundum hafi
legið við, en einhvern veg-
inn blessaðist þetta allt sam-
an.“
Jón Magnússon er spurð-
ur hvers eðlis þessi deild hafi
verið, virðist liggja beint við
að álíta að þarna hefði verið
sveit úr landgönguliði flot-
ans.
„Stöðin var alla tíð rekin
sem hluti af breska sjóhern-
um bara eins og þetta væri
lítið skip og skipið hét Bald-
ur eða H.M.S. Baldur. Auð-
vitað voru þeir ekki með
merktar húfur, því það má
ekki merkja þær neinu á-
kveðnu skipi. Á ófriðartím-
um stendur ekkert á dáta-
húfunni nema H.M.S..“
Hvaða tign höfðu þessir
menn?
„Það var ýmist, það var
orderly seaman, able sea-
man, leading seaman og svo
petty-officer og áfram upp.
Þeir sem að sögðu fyrir
þarna voru lieutenant
commander, þeir voru með
tvo og hálfan strípa á hand-
leggnum, það verður að lesa
tignina eftir fötunum, það
er gamla sagan eins og hjá
Jörundi:
Ég las lengi drottinn þitt
veglega verk,
ef vel gat það orðið til
meins.
Að valdsmanninn böðulinn
kotung og klerk
og konung þú skapaðir eins.
Því ef að úr buxunum
fógetinn fer
eða frakkanum örlitla stund.
Má ekki greina hver maður-
inn er
og mikið er skraddarans
pund.
Það var sami siður þarna
og í herskipi, þeir höfðu
þarna sérstakan kofa út af
fyrir sig. Þar var varðrúm,
þar voru þeir og alltaf hægt
að ganga að þeim, ef eitt-
hvað var.“
Voru menn að bera sig til
með vopnaburð?
„Þeir höfðu náttúrulega
með sér byssur, til dæmis
strandverðirnir, og það var
verið að koma og skoða hjá
þeim. Meðal annars var það
skrifað sem athugasemd í
bókina, að offíserinn sem
kom að skoða, sá svolítinn
blett í hlaupinu á einum
rifflinum. Það var náttúru-