Jökull - 01.12.1962, Page 7

hinir útrauðu hitageislar komast ekki upp í
gegnum vatnið [4]. Auk hitastigs vatns og lofts
er útgeislun háð skýjahulu; við alheiðan himin
er hún mest. Ef t. d. lofthitinn er -t- 10°C, hiti
árvatnsins 0°C og heiður himinn, þá er út-
geislun á einum sólarhring meiri en öll inn-
geislun í desember á breiddargráðum Islands.
Sé loftið aftur á móti alskýjað við sömu hita-
skilyrði, er varmatapið aðeins i/s af þessu.
Inngeislun er óveruleg í skammdeginu og
um nætur, en tekur að aukast hratt upp úr
miðjum janúar. Munurinn á milli inn- og út-
geislunar er varmatapið eða ágóðinn við geisl-
un.
Mikið varmamagn binzt við uppgufun; 596
kalóríur þarf til þess að breyta 1 g af vatri við
0°C í gufu við eina loftþyngd. Fjögur atriði
ákvarða mikilleik uppgufunarinnar: vatnshiti,
lofthiti og þá ekki síður rakastig loftsins og
vindhraði.
Varmatilfærsla við geislun hefur verið mæld
viða um heini við ýmis veðurskilyrði. Niður-
stöðurnar hafa t. d. verið settar fram í stærð-
fræðiformálum af norska vísindamanninum O.
Devik [5]. Varmastreymið er í réttu hlutfalli
við flatarmál viðkomandi vatns. I vatnafræðunt
er hagkvæmt að reikna það í kílókalóríum á
sekúndu á ferkílómetra.
TAFLA I
Stærð auðs vatnsllatar, mæld í km2, sem þarf til að lækka vatnshita um 1° C
í straumvatni með 100 kl/s rennsli og örfá stig yfir frostmarki.
Open-water area (in lim~) of a strearn with a temperature close to 0° C and.
a discharge of 100 kl/s, required to lower water temperature by 1° C.
Skýjahula (0- -10) Vindhraði m/sek Lofthiti °C Air Temp. °C
Cloudiness Wincl mfsec 0 10 20 30
Heiðskírt Clear (0) 1 3,0 1,5 1,0 0,8
5 2,9 1,1 0,7 0,5
Hálfskýjað Cloudy (5) 1 5,2 1,9 1,2 0.9
5 4,7 1,2 0,8 0,6
Alskýjað Overcast (10) 1 ca. 18 2,5 1,4 1,0
5 13 1,5 0,9 0,7
Þegar vatnið hefur kólnað í 0 stig eða rétt- kg af ísi á sek.; sé rennslið 200 kl/s er ísmvnd-
ara sagt nokkra hundruðustu úr stigi niður
fyrir 0-markið, hefst ísmyndun (Sjá nánar hér
á eftir um skilyrði fyrir ískristöllun.). Meðan
ísinn er næfurþunnur eða velkist í vatninu, er
hægt að gera ráð fyrir sama varmatapinu áfram.
Þegar taflan er athuguð, sést t. d. að varma-
tapið við 20° C, heiðskírt veður og vind-
hraða 1 m/s er 100000 kílókalóríur á sek á km2.
Eins og áður er sagt, þarf að nema burt 80
kílókalóríur til að frysta 1 kg af vatni. Varma-
tapið svarar því til þess að 1250 kg af ísi mynd-
ist á km2 á sekúndu hverri. Gerum ráð fyrir
að ferkílómetrinn sé 200 metra breið og 5 km
löng vök í straumvatni. Þar myndast þá 1250
unin á 5 km vegalengd 0,6% af rennslinu.
Hér á landi bíða mörg óleyst verkefni á sviði
ísrannsókna. Senn hvað líður verður lokið við
að kortleggja árfarvegina, en það er eitt af
grundvallarverkefnunum. Það er ekki nóg að
þekkja flatarmál hins vota farvegar hverju sinni,
lieldur þarf einnig á veðurskýrslum að lialda,
Javi að auk hita árvatnsins sjálfs er geislun og
uppgufun liáð loíthita, skýjahulu, rakastigi og
vindhraða. Engin veðurathugunarstöð er á
vatnasviði Þjórsár, svo að ekki er líklegt, að
unnt verði á næstunni að hefja kerfisbundna
varmáreikninga fyrir þá á, nema einhvern lít-
inn hluta hennar.
JÖKULL 5