Jökull - 01.12.1962, Page 18

12. mynd. Sumarmynd við Urriðafoss, horft niður ána. ísinn er leifar frá síðasta vetri.
Thjórsá river near Urriðafoss in summer, looking doiunstream. Remnants of last winter’s ice may
be seen in the gorge (upper middle of figure). Photo: s. Rist.
niður Skeið og neðan Villingaholts í Flóa. Það
er rökrétt að álykta, að vatnsborðið hækki, þeg-
ar mikill hluti þversniðsins fyllist ísi og vatnið
hefur aðeins lítinn hluta breiddarinnar til um-
ráða, enda er það svo víðast hvar i farveginum.
En aðgætandi er, að vatnshæðin ætti að lækka,
því að rennslið hraðminnkar einmitt í frost-
um, samanber einkenni dragánna. Vatnsfyllurn-
ar, sem eru að myndast hér og hvar ofar í far-
veginum, ræna Þjórsá verulegum hluta rennsl-
isins, með öðrum orðum, Þjórsá sjálf er að
verulegum hluta dragá.
Að ísinn setur vatnshæðina úr réttum skorð-
um, þ. e. a. s. truflar sambandið á milli vatns-
hæðar og rennslis, gerir vatnamælingamönnum
ljótan grikk. Leitaðir eru uppi staðir, þar sem
ís leggst sízt í farveginn, t. d. í gljúfrum, og
fylgzt með vatnsborðsbreytingum þar. í flóðum
eru sömu staðirnir venjulegast ekki nothæfir
við vatnshæðarathuganir. Af þessu leiðir, að
finna þarf, þegar áin er vatnslítil en íslaus, sam-
band vatnshæða íyrir tvo eða fleiri staði.
Þjórsá lokast ætíð á sömu stöðunum og nokk-
urn veginn í ákveðinni röð. Áríðandi er að
greina staðina í tvo flokka, eftir því hvort þeir
stöðva skriðið eða ekki, eftir að isspöng er
komin á. Að öðrum kosti verður gangur ísa-
lagna ekki skilinn.
5.31. Hvaða isspangir stöðva skriðið?
I. Isspangir á hyljum. Þœr stöðva ekki skriðið.
1. I Þjórsárholtsgljúfri, sem er aðeins 90 m
breitt milli kletta, fer Þjórsá fyrst saman.
Þar er straumur hægur, þegar lítið rennsli
er í ánni, og því hátt ísbreiðustig, saman-
ber það sem sagt er hér að framan um is-
spangir á hyljum.
2. Þjófaspöng neðan við Urriðafoss, en svo
nefnist ísspöng, sem kemur á fosshylinn
iðulega á hinni fyrstu frostnótt.
3. Brúarspöng, en svo má nefna ísspöng í
gljúfrunum neðan brúarinnar hjá Þjótanda.
Þessar ísspangir eru allar af sama toga spunn-
ar. I snöggu íhlaupi á ána alauða er vissa fyrir,
að tvær hinar fyrstnefndu myndast strax á
fyrsta sólarhringnum, en Brúarspöngin kemur
aðeins, þegar mjög lítið rennsli er í ánni; að
öðrum kosti er straumhraðinn of mikill. Þær
ná strax sinni ákveðnu stærð, en vaxa svo ekki
meira, samanber það sem sagt er um spangir
hér að framan.
IT. Isþekjur á breiðum, grunnum og hallalitl-
um farvegum. Þœr stöðva skriðið, sem hleðst
upp í hrannir, par sem halli farvegarins er
meiri.
1. Á glæðunum suður við sjó strandar skriðið
16 JÖKULL