Jökull - 01.12.1970, Blaðsíða 18

þær niðurstöður gætu síðar komið að notum
við að skýra veðurfarsbreytingar, sem áttu sér
stað fyrr á tímum.
Þar sem jökfarannsóknir hafa verið reknar af
vanefnum á ísfandi, hafa kerfisbundnar athug-
anir að mestu orðið að beinast að mælingum á
lengingu og styttingu á jökulsporðum. Samhengi
gangs í jökulsporðum og veðurfars er hins veg-
ar mjög flókið, og mörg vandamál þarf að leysa
við túlkun mælinga. Nú skal það samhengi rak-
ið nokkuð.
Jöklar fá tekjur sinar einkum að vetri og út-
gjöld mest að sumri. Ymsir veðurþættir, bæði
sumar og vetur, ráða úrslitum um, hver verður
afkoma jökulsins við ársuppgjör að hausti. Þá
mætti kalla einu nafni veðurfar, en þyngstir á
metunum eru þeir þættir, sem valda snjókomu
Year
1891 1895 1899
5 " I I ] I I I I I |
Mynd 1. Meðalhæð yfirborðs á Mer de Glace,
Frakklandi, í fjórum þversniðum frá árunurn
1891 — 1899. Bylgja skýtur upp kryppunni og
fer niður jökulinn með hraða 800 rn/ár. Hraði
jökulsins var um 150 m/ár.
Fig. 1. Changes of mean surface elevation of
Mer de Glace, France, along four cross-profiles
over a period of 9 years. The broken line cor-
responds io a wave velocity of 800 mjy. From
Llibou.try (1958).
1 6 JÖKULL 20. ÁR
og stjórna sumarleysingu. Til nánari rannsókna
á þeirri verkun veðurfars þarf búveðurfræðilegar
athuganir á orkuskiptum lofts og jökuls, og er
nánar vikið að því síðar. Augljóst er hins vegar,
að afkoma jökuls að hausti ræðst af heildar-
verkun ailra þessara veðurþátta. Afkoman er
því einfaldur og marktækur mælir á veðurfars-
breytingar.
Þegar snjóa fer að hausti, fyrnist afgangur
tekna og leggst með þunga sínum á jökulinn.
En viðbrögð hinna ýmsu jökla við afkomu
sinni eru gjörólík. A afmörkuðu svæði, þar sem
ætla mætti, að veðurfar væri svipað, ganga sum-
ir jöklar fram, en aðrir hopa.
Sums' staðar má skýra slikan mun í hegðun
jökla með sérkennum í staðbundnu veðurfari.
Oftast er þó skýringar að ieita í eiginleikum
jökulsins, svo sem halla, lögun, stærð, hraða og
vatnsrennsli undir jökli. Aflfræðileg vandamál
taka nú við af hinum veðurfræðilegu.
Veðurfarið er síbreytilegt frá ári til árs, og í
takt við það verða sveiflur í afkomunni. Eitt
ár getur afkoman verið jákvæð og næsta ár nei-
kvæð. Yfir langt árabil hefur þó mátt greina
hægari langtímasveiflur í veðurfari og afkomu.
Hinar tíðu smásveiflur verða oftast ekki greind-
ar í viðbrögðum jökulsins. Þeir eru svo tregir
til svars, að þeir virðast eingöngu skeyta um
langtímasveiflurnar, og einnig virðist töluvert
txmavik milli sveiflunnar og svörunar jökulsins.
Brattir jöklar, sem hreyfast hratt, bregðast skjót-
ar við sveiflum í afkomu sinni en flatir jöklar
og hægfara. Að öðru jöfnu má segja, að litlir
jöklar séu röskir, en stórir jöklar svifaseinir.
Hinir síðarnefndu virðast eingöngu bregðast við
stærstu áföllum í afkomu og helzt ekki öðru
en langvinnu hallæri eða stærstu veðurfars-
sveiflum. Litlir jöklar ættu því að vera næm-
ustu veðurfarsmælarnir en stærri jöklarnir gróf-
ari.
Skilningur manna á viðbrögðum jökuls við
afkornu sinni óx mjög á síðastliðnum áratug,
einkum vegna eðlisfræðilegra útreikninga Bret-
ans J. F. Nye. Gott yfirlit um þá er gefið í bók
Paterson’s (1969). Nye hugsar sér jökul með ein-
faldri lögun, sem er nærri jafnvægisástandi
(„datum state“). Hann tengir samfellulíking-
una, sem er krafa um að massi jökulsins sé
samfelldur, við líkingu, sem lýsir hreyfingu
jökulsins. Hann fær þá fram mismunalíkingu,
sem sýnir, að tveir þættir ráða svörun jökulsins