Jökull - 01.12.1970, Blaðsíða 14

að taka yrði niðurstöðunum með mikilli varúð.
Það var einkum þrennt, sem mönnum virtist
ósennilegt: 1) að á 14. metra skyldi hitastigið
stíga svo ört að frostmarki, 2) að hitastigið
skyldi nær ekkert lækka frá 7 niður í 13 metra
dýpi og loks 3) að hitaferillinn skyldi ekki vera
jafnari, en á honum koma fram um 0.4° C
sveiflur í hitastiginu, enda þótt nákvæmni mæl-
isins væri 0.02—0.03° C. Ef varminn berst ein-
ungis með leiðni, ættu slíkar hitasveiflur ekki
að geta myndazt.
F.ftir að hafa íhugað vandlega þær mótbárur,
sem komu fram gegn þessum mæliniðurstöðum,
og endurskoðað nokkur atriði mæltækninnar,
taldi ég þó, að niðurstöðurnar væru í öllum
meginatriðum réttar.
Eg vil nú ræða í stuttu máli ofangreindar
mótbárur. A það var bent á Skógafundinum,
að verið gæti, að ekki hefði verið beðið nógu
lengi, þar til aflestur var tekinn með viðnáms-
hitamælinum. Þetta atriði hafði vissulega ekki
verið kannað nógu vel á jöklinum, en hins veg-
ar bentu sterkar líkur til, að þetta gæti ekki
haft veruleg áhrif.
Bent var á, að erfitt væri að trúa því, að hita-
stigið stigi svo ört á 14. metranum, sem mæl-
ingarnar bentu til. Svo öra hitabreytingu er
ekki hægt að skýra með varmaleiðni, þetta
bratta þrep mundi fljótlega jafnast út, og hita-
ferillinn yrði meira aflíðandi. Ef þetta er rétt,
virðist aðeins ein skýring til á þessu þrepi, en
hún er sú, að leysingarvatn seytli gegnum frost-
lög efstu þrettán metra jökulsins eftir þröng-
um rásum, en nái fyrst að breiðast út, þegar
það kemur niður á dýpi, þar sem ísinn er á
frostmarki og skili þar storkunarvarma sínum.
Erfitt er að skýra hinn tiltölulega flata hluta
hitaferilsins milli 6 og 13 metra dýpi. Eg tel
þó, að ekki sé annað unnt en að treysta hita-
mælingunum, en láta þetta atriði óskýrt, þar
til frekari mælingar hafa verið gerðar.
Loks er það hið tennta lag hitaferilsins, hinar
minni sveiflur, sem koma fram. Vera kann að
lausasnjór, sem hrunið hefur úr veggjum bor-
holunnar, valdi þessum truflunum. Ef svo er,
þá mætti spyrja, hvers vegna ekki sést þá vott-
ur af slíkum truflunum við siðustu sex mæling-
arnar, þar sem hitastigið er nákvæmlega við
frostmark. Það mælir sterklega gegn því, að
lausasnjór hafi truflandi áhrif á mælingarnar.
En hvernig getur þá staðið á þessum sveiflum?
1 2 JÖKULL 20. ÁR
Hafa ber í huga, að leysingarvatn og úrkoma,
sem seytla niður i hjarnið, bera með sér megin-
hluta þeirrar varmaorku, sem jökullinn fær.
Þessu veldur hinn hái storknunarvarmi vatns-
ins. Þegar eitt gramm af vatni við 0° C frýs,
getur það hækkað hitastigið í 160 grömmum af
ís um 1° C. Ef þetta vatn nær að seytla í gegn-
um rásir í hjarni, sem er undir frostmarki, er
ekki ósennilegt að hitasveiflur svipaðar þeirn,
sem mældust á Bárðarbungu, komi fram. Þetta
er einungis sett hér fram sem lausleg tilgáta.
Aðeins frekari mælingar geta skýrt þessi atriði
til hlítar.
Meginniðurstaða hitamælinganna er sú, að
jökullinn á Bárðarbungu er á frostmarki, ef
undan er skilið efsta lagið, sem fram eftir sumri
varðveitir enn kuldabylgju vetrarins.
Eins og þegar hefur verið getið, var ekki
unnt að framkvæma fyrirhugaðar þykktarmæl-
ingar í þessum leiðangri, því að hluti þeirra
eru nákvæmar hæðarmælingar, sem einungis er
unnt að gera í góðu skyggni. Þar sem stefnt
var að djúpborun í Bárðarbungu sumarið 1971,
var mjög æskilegt að afla frekari upplýsinga
um þykkt jökulsins þar, auk þess sem æskilegt
var að gera frekari hitamælingar. Hitamæling-
ar að hausti gefa ótvíræðasta svarið við spurn-
ingum um meðalhita jökulsins. Því var talið
æskilegt að fara í annan leiðangur á jökulinn
Það var mest fyrir áhuga Sigurjóns Rist á þess-
um rannsóknum, að farið var í annan leiðang-
ur á Bárðarbungu þetta ár.
LEIÐANGUR Á BÁRÐARBUNGU
í SEPTEMBER 1970
í síðari leiðangurinn var lagt frá Reykjavík
hinn 12. september. Þátttakendur voru: Páll
Theodórsson (leiðangursstjóri), Carl Eiríksson,
Magnús Eyjólfsson, Magnús Hallgrímsson, Sig-
urjón Rist og Þorvaldur Búason. Var komið
inn í Jökulheima laust eftir miðnætti. Var
farið á jökulinn í tveimur snjóbílum: Jökli I
og í snjóbíl Vatnamælinga. Reyndust báðir bíl-
arnir afbragðsvel í þessum leiðangri og sérstak-
lega þótti snjóbíll Vatnamælinga lipur. Gekk all-
greiðlega að komast að jökulbrúninni og upp
á jökulinn. Fyrstu 5—10 kílómetrarnir voru
heldur seinfarnir, því að jökullinn var þar
nokkuð þýfður, en úr því batnaði færðin, og
má heita, að ekið væri á rennisléttu hjarninu