Jökull - 01.12.1970, Blaðsíða 5

árshita. O18 er þung samsæta af súrefni, sem
hegðar sér líkt og tvívetnið. Við þéttingu loft-
rakans skiljast samsæturnar O16 og O18 að á svip-
aðan hátt og einvetni og tvívetni. Mynd 1 sýnir
greinilega, að innihald úrkomunnar af O18 er
góður mælikvarði á meðalárshitann á hverjum
stað. Mælingar hafa sýnt, að tvívetnisstyrkur úr-
komunnar endurspeglar á hliðstæðan hátt
meðalárshita, og er því hægt að nota hvora
þessara samsæta sem er sem nokkurs konar hita-
mæli.
I heimsskautajöklum leggst hvert árlagið ofan
á annað og samsætuhlutfall íssins breytist næsta
lítið. A slíkum stöðum er hægt að nota styrk
hinna þungu samsæta vetnis eða súrefnis sem
hitamæli fyrir liðinn tíma. Rannsóknir þessar
eru þó enn skammt á veg komnar, m. a. vegna
þess, hve erfitt hefur reynzt að ná djúpsýnum
úr jöklum. Árið 1966 tókst bandarískum vís-
indamönnum að bora í gegnum 1400 metra
þykkan ísskjöld Grænlandsjökuls (Veda og Gar-
field 1968) og hefur samsætuhlutfall þess kjarna
nú verið mælt og niðurstöðurnar birtar (Dans-
gaard o. fl. 1969, Johnsen o. fl. 1969). Willy
Dansgaard og samstarfsmenn hans við H. C.
Orstedsstofnunina í Kaupmannahöfn hafa fram-
kvæmt þessar mælingar. Því rná skjóta hér inn,
að hægri hönd Dansgaards við þessar rann-
sóknir er ungur íslenzkur eðlisfræðingur, Sigfús
Johnsen.
Fyrrgreindar mælingar staðfesta í öllu það,
sem Dansgaard hafði spáð urn varðveizlu veður-
farsannáls í jöklinum, og er ljóst, að rann-
sóknir þessar munu verða mjög mikilvægar,
ekki sizt fyrir íslendinga. Þessar niðurstöður
hafa því mjög ýtt undir hliðstæðar rannsóknir
hér á landi.
TVÍVETNISMÆLINGAR
Á ÍSLENZKUM JÖKLUM 1967-68
Segja má, að í heimsskautajöklum sé fyrir-
fram tryggt að samsætuhlutfall íssins varðveit-
ist. Frá yfirborði jöklanna og niður á botn
þeirra er hitastigið undir frostmarki; slíkir jökl-
ar nefnast gaddjöklar. I þeim á enginn efnis-
flutningur sér stað, nema hvað neðri lögin skríða
fram undan fargi jökulsins.
I íslenzkum jöklum er þessu hins vegar öðru-
vísi háttað. I flestum jöklum hér á landi, senni-
lega öllum, er hitastigið á frostmarki, ef undan
er skilið yfirborðslag jöklanna, þar sem frost et
á vetrum. Slíkir jöklar nefnast þíðjöklar. í gegn-
urn þá seytlar vatn, og getur það breytt tví-
vetnisstyrk íssins svo, að allar upplýsingar, sem
upphaflega hafa verið fólgnar í tvívetnisstyrk
úrkomunnar, máist tit.
Þegar rannsóknir á tvívetnisinnihaldi ís-
lenzkra jökla hófust árið 1966, var næsta lítið
vitað um þessi samsætuskipti vatns og íss í jökl-
um. Flestir virtust álíta, að þau væru óveruleg.
Rannsóknir Braga Arnasonar 1966—67 (1968)
veittu mikla vitneskju um þessi skipti. I ljós
kom, að þeirra gætti mun meira en áður hafði
verið talið.
Ekki var þó talið ósennilegt, að Bárðarbunga
væri gaddjökull, eða svo nærri því að vera gadd-
jökull, að þessara samsætuskipta milli vatns og
íss gætti þar mjög lítið. Til að kanna þessi
samskipti vatns og íss á Bárðarbungu nánar,
var farið í leiðangur á Vatnajökul á vegum
Raunvísindastofnunar Háskólans og Jöklarann-
sóknafélags Islands sumarið 1968. Var þá m. a.
boruð 41 m djúp hola á Bárðarbungu með
bræðslubor og tvívetnis- og þrívetnisstyrkur sýn-
anna mældur. Niðurstöður þessara mælinga
voru birtar í tveimur greinum í 18. árgangi
Jökuls (Arnason 1968, Theodórsson 1968).
Niðurstöðurnar voru mjög jákvæðar, því að
þær sýndu, að þrívetnisstyrkur íssins á Bárðar-
bungu fylgdi nærri nákvæmlega þrívetnissveifl-
um úrkomunnar síðustu átta ár. Af þessu mátti
ráða, að leysingarvatn, ef eitthvað væri, spillti
mjög lítið samsætuhlutfalli íssins.
Við mælingar á sýnum, sem tekin voru með
bræðslubornum í hjarni jökulsins, kom í ljós,
að bræðsluvatn frá bornum spillti svo mjög tví-
vetnisstyrk sýnanna, að túlkun mælinganna var
mjög vafasöm.
Eftir mælingu á þrívetnisstyrk sýna frá Bárð-
arbungu (Theodórsson 1968), sem tekin voru
sumarið 1968, styrktist mjög von okkar um, að
samsætuhlutfall issins varðveittist að mestu í
jöklinum. Samtímis þessu bárust fréttir frá Dan-
mörku um mjög góðan árangur mælinga Dans-
gaards á djúpkjarna úr Grænlandsjökli, sem
þegar hefur verið getið. Ljóst var þó, að tölu-
verðra viðbótargagna yrði að afla um Bárðar-
bungu, áður en rétt væri að ráðast í djúpborun
þar. Fyrst og fremst yrði að ná sýnum af sem
mestu dýpi úr hjarninu, sem nothæf væru til
tvívetnismælinga. Ennfremur þyrfti að ná sýn-
JÖKULL 20. ÁR 3