Jökull - 01.12.1970, Blaðsíða 21

GILDI JÖKULSPORÐAMÆLINGA
Mælingar á lengingu og styttingu jökul-
tungna hófust fyrst allra jöklamælinga, og þær
hafa nær einar veitt alla vitneskju um stærstu
drætti jöklabreytinga fram á síðustu ár. Hér-
lendis eru slíkar athuganir, ásamt mælingum á
rennsli jökulvatna, nær einu kerfisbundnu jökla-
mælingarnar, sem unnar hafa verið. Þær eru
því mikils virði. Hins vegar er augljóst, að mjög
er varhugavert að reyna að lesa veðurfarsbreyt-
ingar úr þeirn gögnurn, sem til eru um hop og
framskrið nokkurra stakra jökla á Islandi. En
jtar sem mælingar á fjölmörgum jökulsporðum
eru til á afmörkuðu svæði, má túlka niðurstöð-
urnar tölfræðilega. Sem dærni má nefna niður-
stöður frá Vatnajökli i Mynd 4. Frá því að
reglulegar mælingar hófust, hafa allflestir sporð-
ar Vatnajökuls hopað. Síðan um 1930 hefur þó
fjöldi sporða, sem staðið hefur í stað eða gengið
fram, farið hægt vaxandi. Mynd 4 c sýnir
einnig, að hop þriggja stuttra jökulsporða hefur
að meðaltali minnkað á sarna tímabili.
Brýnt er, að mælingum á jökulsporðum verði
haldið áfram, og helzt verði mælt á fleiri jökul-
tungum, en varast verður þó að draga almennar
ályktanir af þessum mælingum um brevtingar
á veðurfari.
MÆLING Á AFKOMU JÖKULS.
SNJÓMÆLINGAR Á HÁLENDI
Nú mun gerð grein fyrir þrenns konar að-
ferðum við mælingar á afkomu jökla. Þær mætti
kalla snjómælingaaðferð, landmælingaaðferð og
vatnafræðilega aðferð (surface balance method,
geodetic method, hydrological method).
I. Fyrsta aðferðin er fólgin í því, að vetrar-
ákoman er mæld að vori og sumarleysingin
að hausti á fjölmörgum stöðum á jöklinum.
Fæst þá ársafkoman, sem eftir liggur.
Nokkuð nákvæmt kort þarf að vera til af
jöklinum. Með þessari aðferð finnst hæð
jafnvægislínu á jökli, sem skilur að ákomu-
og leysingarsvæðið. Einnig finnst samhengi
massabreytingar og hæðar yfir sjó. Athygli
skal vakin á því, að einungis þessi aðferð
skilur að meginþætti afkomunnar — ákomu
og leysingu. Mætti reyna, með fullri varúð,
að nota þessa aðferð til þess að áætla rúm-
málsbreytingar nálægra jökla, ef kort eru
til af þeim.
2. Önnur aðferðin felst í því, að rúmmáls-
breyting jökulsins er fundin með saman-
burði landkorta, sem teiknuð eru af jökl-
inum með nokkurra ára millbili (t. d. með
lijálp loftmynda). Mikilvægt er, að kortin
séu gerð í lok jökulárs. Sé gert ráð fyrir
einhverjum meðalþéttleika á snjó og ís og
að sá þéttleiki breytist ekki með tímanum
á hverjum stað, má fá mynd af rýrnun eða
vexti jökulsins. Sú útkoma fæst eingöngu
fyrir jökulinn allan, því að hæðarmunur á
kortunum á einstökum stöðum stafar ekki
eingöngu af ákomu og leysingu, heldur
einnig af hreyfingu jökulsins. Náskyld þess-
ari aðferð er mæling á langsniðum á jökli.
3. Þriðja aðferðin kallast vatnafræðileg og
felst í því, að vatnsrennsli er mælt frá jökl-
inum, og regn er mælt á vatnasviði hans.
Ef berggrunnur er þéttur og regnmælingar
haldgóðar, má finna heildarafkomu jökuls-
ins.
Loks er rétt að minna á, að fá má nokkra
hugmynd um búskap jöklanna með mjög ein-
földum og ódýrum athugunum. Koma þarf á
þeirri reglu, að hvert haust séu teknar ljós-
myndir af mældum jökulsporðum frá sama sjón-
arhorni. Að hausti má úr flugvél teikna hæð
snælínu á landakort og safna gögnum með ljós-
myndun. Þá má finna nokkurn veginn flatar-
mál ákomusvæðis og leysingarsvæðis og taka mið
af því um veðurfarsbreytingar, hvernig hlut-
fallið milli flatarmáls þessara svæða breytist ár
frá ári. Einnig vil ég benda á ummæli í bók
eftir Paterson (1969): „Liggi snjólína lágt og
séu skörp skil við ís, bendir það til þess, að
afkoman sé jákvæð. Séu skilin skörp, en snæ-
lína hátt, hefur ákoman aukizt eftir mörg ár
með neikvæða afkomu. Ef fyrningar liggja á
svæði milli íss og snælínu, bendir það til þess,,
að afkoman sé neikvæðari en verið hefur hin
fyrri ár.“ — Skiptir miklu, að glöggir menn
sendi Jöklarannsóknafélaginu frásagnir af slík-
um athugunum. Þær gætu orðið hvatning til
nánari rannsókna.
Víkjum nú aftur að mæliaðferðum á afkomu.
Fyrsttalda aðferðin er nákvæmust og veitir flest-
ar upplýsingar, en hentar helzt á smáum jökl-
um. Þó mætti nota hana á vel valda skika úr
stórum jöklum, og reyna síðan að meta afkomu
á öllum jöklinum í ljósi þeirra niðurstaðna.
Mun einfaldari aðferð, og að sama skapi óná-
JÖKULL. 20. ÁR 1 9