Jökull - 01.12.1970, Blaðsíða 26

Horizontal velocity, m/y
0 10 20 30
Mynd 6. Breyting á láréttum hraða með dýpi
í skriðjökli.
Fig. 6. Variation of horizontal velocity with
depth, Athabasca Glacier, Canada. (From Pater-
son 1969.)
Skal nú bent á nokkrar augljósar afleiðingar
framhlaupanna. Meðan á hlaupi stendur, og
kannski litlu fyrr, vex rennsli og aurburður
jökulánna. Að óbreyttu veðurfari mun rennsli
ánna næstu ár verða meira en fyrr. Stafar það
af auknu flatarmáli jökuls, lægri hæð jökul-
tungu og hve jökullinn er ferlega sprunginn.
Þá hörfar jökullinn væntanlega hratt inn yfir
fyrri jökulmörk, og nýtt land kemur undan
jökli.
Sumarið 1968 komu jöklamenn saman í Kan-
ada og báru saman ráð sín um framhlaup jökla.
Kom þar fram tillaga um, að sem víðast yrði
hafin nákvæm rannsókn á jöklum, sem ætla
megi, að geti hlaupið fram innan 5 til 10 ára.
Beinir það huganum að frekari rannsóknum á
Tungnaárjökli, sem síðast hljóp 1945 (Sigmund-
ur Freysteinsson, 1968).
An rannsókna fyrir og eftir framhlaup fást
24 JÖKULL 20. ÁR
engar traustar niðurstöður um orsakir þeirra.
Nánar er vikið að tillögum um rannsóknir síðar.
UPPTALNING ANNARRA VERKEFNA
Nú skal stiklað á stóru um nokkur verkefni.
Myndbreyting snjós i ís hefur lítið verið at-
huguð á Islandi, en ætla má, að hún gerist
óvíða hraðar en á jöklum sunnanlands. Við
rannsóknir á ískristöllum bíða ótæmandi verk-
efni, sem ættu að geta freistað jarðfræðinga.
Stærð og stefna kristalla sýna nokkra mynd
af hreyfingu og spennu jökulsins. I fyrstu eru
ískristallarnir nokkurn veginn jafnstórir og
stefna þeirra er óregluleg, en síðan breytist
þetta undir fargi jökulsins. Spennan beinir
kristallásum í ákveðnar stefnur, og því meiri
sem spennan er, því minni verða kristallarnir.
Ef borað verður í jökla á Islandi, er mikilvægt
að safna ísmolum í frystikistur og koma þeim
til byggða. Þá væri einnig æskilegt, ef unnt er,
að mæla lofttegundir í loftbólum, t. d. hlut-
fallið milli súrefnis (O2), köfnunarefnis (N2) og
koldioxiðs (CO2). Af þeim niðurstöðum má
kynnast myndunarsögu íssins (Shoumskii, 1964).
Jöklar á íslandi eru taldir vera þíðir. Hin
gamla skipting í þíðjökla og gaddjökla er hins
vegar of gróf, þegar betur er að gáð. A efstu
svæðum Hardangerjökuls í Noregi hafa menn
mælt sífreðinn ís. Hagar þannig til, að vetrar-
ákoma er lítil eða blæs af svæðinu og nær því
frost langt niður í jökulisinn. Leysingarvatn,
sem hripar niður snjólagið að vori, frýs jafn-
skjótt og það mætir jökulísnum. Síðar um sum-
arið rennur leysingarvatnið á yfirborði frá
svæðinu, því að sprungur eru fáar. Nokkru
undir yfirborði er ís, sem ekki nær að hlýna
upp að frostmarki. Hér bíða einnig verkefni á
Islandi.
Loks nefni ég jökulhlaup þau, sem koma frá
stöðuvötnum í jökli, og hin, sem virðast tæmast
úr hellum í iðrum jökuls. Ógleymd eru Kötlu-
hlaup.
NOKKRAR TILLÖGUR
Hér hefur verið gerð grein fyrir nokkrum
verkefnum í jöklafræði. Rakið var, hve jöklar
eru flóknir veðurfarsmælar. Ljóst varð, að vöxt-
ur jökla og framskrið fara ekki alltaf saman.
Rætt var um takmarkað gildi jökulsporðamæl-