Jökull - 01.12.1970, Blaðsíða 51

ustu þrjátíu árin. Meðfylgjandi mynd sýnir,
hvernig þvermál fléttanna vex með fjarlægð frá
jökulrönd. Stærstu flétturnar eru um 5 cm í
þvermál og telur höfundur, að þær sýni að
jökullinn hafi gengið lengst fram í lok 19. ald-
ar (um 1890), en hörfað síðan.
Við Síðujökul eru stærstu fléttur 1—2 cm í
þvermál og bendir það til þess að jökullinn
hafi gengið lengst fram á þessari öld.
Að lokum bendir höfundur á, að fróðlegt
væri að gera þessar athuganir við Skeiðarár-
jökul, þar sem vel liefur verið fylgzt með hon-
um síðustu áratugi.
Sv.B.
Lega Kötlugjár
Það vakti athygli margra, er Sigurjón Rist
hélt því fram í grein sinni Jökulhlaup úr Mýr-
dalsjökli (Jökull 17. ár, 1967, ísl. textinn), að
staðsetning Kötlugjár muni ekki rétt á upp-
drætti íslands. Færir hann rök að því, hvar
Kötlu sé að leita, samkvæmt nákvæmum mið-
ununr frá Vík, meðan á gosinu stóð 1918, og
lýsingu þeirra, er síðar gengu að gosstöðvunum.
Eru þær að áliti Sigurjóns í nokkurra km fjar-
lægð frá þeim stað, sem sýndur er á kortinu,
og einmitt þar, sem ketilsigin mynduðust í jökl-
inum sumarið 1955.
I þessu sambandi kemur mér til hugar, að
heimild er fyrir hendi um legu Kötlugjár, raun-
ar mörgum tiltæk og eflaust kunn, sem ég hef
ekki orðið var, að vitnað væri til, þar sem Kötlu
er sérstaklega getið í ritum.
Það var að vísu af einskærri tilviljun, að
heimild þessi varð fyrir mér, er ég greip ofan í
VII. bindi af ritsafni Jóns Trausta, eftir að
hafa þá nýlega lesið fyrrnefnda grein Sigurjóns.
Þar er m. a. hið síðasta, er J. Tr. skrifaði,
nokkur dagbókarbrot „Austur með söndum"
(bls. 149—154 í útg. 1962). Segir þar frá ferð
með björgunarskipinu „Geir“, er sent var með
tunnur og fleiri nauðsynjar til sveitanna milli
sanda. Áhugaefni höfundarins, Guðmundar
Magnússonar, voru margvísleg, þar á meðal jarð-
eldar, og notaði hann því tækifærið til að líta
Kötluelda úr nokkru meiri fjarlægð en annars
hefði verið kostur.
Þarna getur hann þess, er þeir voru við
Meðallandssanda, vestan við Skaftárós, hinn 29.
október, er gosmökkurinn sást vel, að „yfirmenn
skipsins hafa nú mælt legu Kötlu, bæði frá
Vestmannaeyjum og héðan, og virtist hún vera:
N. br. 63° 37' 5".
V. 1. 19° 3' (Greenwich)".
Skilyrði til staðarákvarðana skipsins sjálfs
munu hafa verið góð, að því er virðist, og því
líklegt, að þessi mæling hafi verið all-nákvæm.
En hún mun einmitt koma heim við þau rök,
sem Sigurjón Rist liefur fært um legu Kötlu-
gjár.
Kvískerjum, 17. febr. '70.
Flosi Björnsson.
Heklugos 1970
Kl. 21.23 (± 2 mín.) hinn 5. maí 1970 hófst
Heklugos, er varaði til 5. júní. Sprungan eftir
háhrygg Heklu opnaðist ekki að þessu sinni.
Gosið hófst á sprungum, er gengu út frá rót-
um Heklufjalls til SSV (Suðurgígar), SV og NA
(Hlíðargígar). Fyrsta kvöldið og nóttina eftir
var gosið langmest í Suðurgígum og gosmökk-
urinn náði 15 000 m hæð. Aðalgjóskugosið var-
aði röskar tvær klukkustundir og myndaði urn
70 millj. m3 af gjósku, er barst til NNV. Gjóska
féll á um 40 000 km2 svæði, þar af voru á landi
6 950 km2 innan 1 mm jafnþykktarlínu. Gjósk-
an reyndist mjög flúormenguð og var Heklu,
með misjafnlega gildum rökum, kennt um
dauða allt að 11 000 áa og 6 000 lamba, aðal-
lega í Vestur-Húnavatnssýslu og Árnessýslu, og
flúoreitrun sögð aðal dauðavaldurinn. Gosinu
suðvestan í Heklu lauk á þriðja degi, í Suður-
gígum lauk því 10. maí og í Hlíðargígum í
Skjólkvíum 20. maí, en samdægurs hófst gos á
900 m langri sprungu 1 km norðan Hlíðargíga
og gaus þar til 5. júlí.
Nýju Hekluhraunin þekja samanlagt 18,5
km2 og rúmmál þeirra mun vera um 0,2 km3.
Hraunin eru andesítísk apalhraun.
Sigurður Þórarinsson.
JÖKULL 20. ÁR 49