Jökull - 01.12.1970, Blaðsíða 6

um af meira dýpi en áður úr hinum samfellda
ís, sem undir hjarninu liggur, en á 30—40 metra
dýpi breytist hjarnið í tæran ís. Ur ísnum mætti
taka sýni með bræðslubornum, því að hann
breytir ekki samsætuhlutfalli íssins.
Auk fyrrgreindra tvívetnis- og þrívetnisrann-
sókna, liafa hitastig íssins og þykkt jökuls-
ins einnig verið könnuð. Aður en sagt er frá
rannsóknarleiðöngrum síðustu tveggja ára og
árangri þeirra, vil ég greina nokkuð frá þeirri
rannsóknatækni, sem beitt hefur verið við þess-
ar mælingar.
ENDURBÆTUR Á SNÚNINGSBOR
Vegna þess hve mikilvægt var talið að ná sýn-
um til tvívetnismælinga úr sem mestu dýpi í
gryfju eða með snúningsbor, var ákveðið að
endurbæta snúningsborinn. Með handsnúnum
bor hefur reynzt erfitt að bora dýpri holur en
fimm metra, vegna þess að þegar borstengurn-
ar lengjast, verður erfiðara að ná jöfnu átaki á
borinn. Ennfremur gætir sláttar á borstöngun-
um æ meira, eftir því sem borholan verður
dýpri. Endurbætur þær, sem reyndar voru á
bornum, voru tvíþættar. Við borinn var tengd
rafknúin handborvél, og á stengurnar voru settir
stýrihólkar, sem léku lausir á borstöngunum og
náðu nærri út í veggi borholunnar.
Handborvélin, sem notuð var, snerist 750
snúninga á mínútu. Þetta var talinn of mikill
hraði fyrir ísborinn og var því hraðinn minnk-
aður með reimdrifi. Afl rafvélarinnar í hand-
bornum var 500 wött, og var hún knúin af sama
benzínrafli og bræðsluborinn.
Þessi nýi borbúnaður var smíðaður af Karli
Benjaminssyni, áhaldasmið Raunvísindastofn-
unarinnar, og var hann reyndur í fyrsta skipti
í stuttum rannsóknaleiðangri, sem farinn var í
þyrlu Landhelgisgæzlunnar á Langjökul snemma
í maí 1969. Búnaðurinn reyndist vel, og um
hálfum mánuði síðar var farið með hann nær
óbreyttan í fyrrnefndan leiðangur á Vatnajökul.
Á síðustu stundu var þó lengd einnar stangar-
innar aukin úr einum metra upp í sex metra,
og var samanlögð lengd borstanganna þá 16
metrar í stað 12 áður.
Aðstaða til borunar á jöklinum með bor þess-
um var hin ákjósanlegasta, vegna þess að grafin
var 10 metra djúp gryfja, en fyrir ofan hana
4 JÖKULL 20. ÁR
var gálgi með trissu, sem auðveldaði mjög að
draga upp bor og borstöng. Auk þess þurfti þá
aldrei að taka sundur neðstu 10 metra bor-
stangarinnar. Var árangur borunarinnar eftir
Itjörtustu vonum.
Sumarið 1970 var farið með borinn óbreyttan
á Bárðarbungu. Megintilgangurinn var þá að
mæla lritastigið í jöklinum. í þetta sinn var
gryfjan ekki nema tæplega þriggja metra djúp
og engin trissa til að auðvelda uppdrátt bors-
ins. Við þessar aðstæður reyndust samskeyti bor-
stanganna óhentug. í leiðangrinum var notuð
ný rafborvél, sem hafði minni snúningshraða
(250 sn./mín.) en hin fyrri. Var því reynt að
tengja hana beint við borstöng ísborsins. Gekk
allvel að bora á þennan hátt, enda þótt snún-
ingshraðinn væri í hæsta lagi. Var því hætt að
nota borpall með reimdrifi.
í september 1970 var enn haldið á Vatnajökul
með þennan bor. Fyrir þennan leiðangur höfðu
samskeyti borstanganna verið gerð einfaldari.
Ferkantaðir hólkar voru soðnir á enda stang-
anna. Hólkur efri stangarinnar er rýmri og
gengur hann yfir hólk liinnar neðri. Bolti er
síðan skrúfaður í gegnum hólkana og heldur
hann þeim saman. Þessi samtenging reyndist
einföld og var fljótlegt að tengja stengurnar
saman og losa þær sundur að nýju.
Reynslan af bor þessum hefur verið góð, en
þó er erfitt að bora dýpra en 12—15 metra
djúpar holur. Eigi að bora dýpra, þarf gálga
og trissu til að draga borinn upp.
Borinn er einn metri að lengd, en ekki fást
nema um 35 cm langir kjarnar í hvert skipti,
Jrví að íssvarfið fyllir efri hluta borsins. Er það
óneitanlega töluverður galli, að ekki skuli fást
lengri kjarnar við hverja borun. Sennilega mætti
tvöfalda lengd borsins, og mundi það auka
verulega borhraðann, því að það tekur borinn
ekki nema 10 til 15 sekúndur að skera sig niður
þessa 35 cm. Þurfi að bora dýpra en 20 metra,
verður að gera róttækar breytingar á bornum.
Verður rafvélin þá helzt að fara niður í holuna
með ísbornum til að unnt sé að losna við hina
löngu borstöng, sem ella þyrfti.
í stuttu máli má því segja, að með urn tvö-
falt lengri bor en notaður hefur verið, sé hin
endurbætta bortækni mjög hentug fyrir allt að
10—20 metra djúpar holur, en eigi að bora
dýpra, verði að breyta bornum verulega.