Jökull - 01.12.1976, Page 64

Son rakið farvegi eða framburð Jökulsár á
hraunasvæðinu frá Asbyrgi og vestur fyrir Und-
irvegg, þar sem lítil ástæða var til að búast við
framburði Jökulsár, enda lætur Kristján það
liggja milli hluta í grein sinni, sem liér er vitn-
að til, hvernig á framburðinum standi. Hins-
vegar hefur Kristján ekki látið sig muna um
það, að greina öii hraunin sunnan Kelduhverfis
og milli Jökulsár og Þeistareykja og sýnt fram á
tengingu eins mesta hraunsins við jökuljaðar,
sem teygði sig út á það, og þannig lagt grund-
völlinn að tímasetningu þess hrauns. Mér bland-
ast nú nokkuð hugur um einkunnagjöf Hauks,
sem áður getur. Það er í fyrsta lagi allt of mikil
hæverska, að hans verk hafi naumast verið ann-
að en að setja fram hugmyndina um hamfara-
hlaup, rétt eins og snjallar og djarfar hugmynd-
ir, sem ryðja nýja braut og opna nýtt útsýni,
séu lítils virði miðað við snilld þeirra, sem
kunna að fara í slóðina. Og svo held ég, að
Kristján verði nú að komast á blað, en grein
hans kann Haukur ekki að hafa séð, og þó að
það hafi verið drjúgur hluti af atvinnu minni
í 40 ár að gefa einkunnir, gefst ég upp í þetta
skipti. Ekkert af framlögum hinna fjögurra
mátti vanta, og að minnsta kosti verður mér
mikill matur úr framlögum þeirra allra.
Mitt eigið tilviljunarkennda framlag um út-
breiðslu Jökulsárframburðar verður lítið í þess-
um samanburði, og ekki mitt að gefa því ein-
kunn.
Eg læt fyrst nægja að vitna í dagbók mína frá
sumrinu 1948 um framburðinn, sem ég rekst á
ofan veggjar vestan Undirveggs: „Grófporfyrit-
iskt þétt, grátt basalt er hér um allt yfirborð
hraunsins í vel rúnnuðum hnullungum og möl.
Hnullungar með allt að 50—60 cm þvermáli
koma fyrir. Þetta er úr allt öðru efni en hraun-
ið, en það virðist vera með fersku yfirborði,
þótt undarlegt sé, og ekki finnast að ráði rúnn-
aðir hnullungar úr efni þess. Jökul get ég ekki
hugsað mér hér sem skýringu á þessu aðkomna
efni, og flutningur Jökulsárframburðar hingað
meðfram strönd væri of langsótt skýring, þar
sem hæð hraunsins er hér um 90 m yfir sjó.“
Því má bæta við, að ég minnist á þykkt, hvítt
öskulag í jarðveginum meðfram skástígu gjá-
röðinni suður frá Hóli. Ég hefi sem sagt ekki
verið svo hugmyndafrjór við athugunina, að
láta mér detta í hug slíka „fjarstæðu", að Jök-
ulsá: hefði getað flutt þetta efni rennandi í
eigin farvegi, og þá fyrir þann tíma, er gjár og
62 JÖKULL 26. ÁR
mikil umturnun urðu til í Gjástykki. En eftir
að heim kom, og einkum eftir að farvegur ár-
innar út í Asbyrgi varð kunnur, fór að sækja á
mig sú spurning, hvort kvísl frá Jökulsá ltafi
getað komist vestur undir Undirvegg. Hefði ég
þá komið auga á mikilvægi þess að rekja slíka
kvísl, hefði ég ekki beðið boðanna. En nú verð
ég að vænta þess að yngri menn taki þessa leit
að sér, enda mun ég skýra tilganginn og frum-
athugun eftir loftmyndum Landmælinga Is-
lands.
Fyrsta hugmynd mín var sú, að vel gæti kom-
ið til greina að kvísl úr hlaupinu hafi komist í
Eilifsvötn og svo norður úr vesturenda þeirra,
þangað sem landinu hallaði niður til Keldu-
hverfis á svæðinu milli Tóveggs og Hóls eða
Undirveggs, og þannig niður til alls þess svæðis,
þar sem við Kristján höfðum fundið aðflutt
efni ofan á hraunum. En vitanlega yrði að hafa
það í huga, að ekki aðeins gætu gjárnar verið
yngri en hlaupið, heldur gætu hafa átt sér stað
meiri háttar mislyftingar frá tíma hlaupsins.
Yrði hlaup þessa leið hinsvegar rakið með vissu,
mundu nauðsynlegar hæðarbreytingar til skýr-
ingar á rennsli þess, vera orðin aðferð til að
mæla mislyftingar á s.l. 2500 árum, og hefði
hún augljósa jarðfræðilega þýðingu.
Frumkönnun eftir loftmyndum gæti verið
eðlilegt byrjunarspor, og skoðun mín á mynd-
unum gaf mjög athyglisverða niðurstöðu. Eftir
korti í mælikvarða 1:100 000 kom til greina
eðlileg leið að austurenda Eilífsvatna milli Vest-
ari og Austari brekku, síðan eftir Grænulág og
loks niður halla meðfram brekkum vestast í
enda vatnsins, og þar virtust nokkur ummerki
rennslis á loftmynd, en ekki greinileg. Hins-
vegar benti kortið til að hlaup hefði getað
klofnað rétt áður en kom að Grænulág, og aust-
urkvíslin farið meðfram suðurmörkum Grjót-
hálsins og þar niður í vatnið. Og einmitt þarna
er eins og laxastigi niður bratta brekku til
vatnsborðs. Ég sé ekki betur en að þetta sé
hlaupfarvegur, þar sem allt lauslegt hefur hreins-
ast af grágrýtislögunum sunnan undir Grjót-
liálsi og bæði ltafi lagskipting komið þannig
skýrt í ljós, en auk þess hafi eitt eða fleiri
minniháttar byrgi grafist inn í bergið undan
fossandi hlaupvatni, þótt byrgin séu lítil miðað
við Ásbyrgi. Þessi „laxastigi“ nær sem næst nið-
ur að núverandi vatnsborði, sem er í 354 m
hæð. Næst er það ljóst, að eðlileg lág liggur
norðaustur frá Eilífsvötnum og sveigir brátt til