Jökull - 01.12.1976, Síða 66

ast á sögnum, er fælu í sér endurminningar um:;i||iiskýring á hamfarahlaupinu í jökulsá á Fjöllum.
þessi harðindi. Frá vaxandi jökulhettum á •
Bárðarbungu og Kverkfjöllum mundu teygja sig
skriðjöklar í ýmsar áttir, og bæði eftir mynd Jóns
og enn ákveðnar eftir mynd Helga var ekkert
eðlilegra en að jöklar mættust um miðbikið á
Dyngjujökulsdalnum og rynnu í byrjun saman
í stíflugarð um þveran dalinn. Bak við garðinn
mundi safnast saman vatn, uns það hefði náð
slíkri hæð, að garðurinn flyti upp, en vatnið
tæmdist í geysi-stríðum straumi, þ. e. hamfara-
hlaupinu. Svona tæming jökulstíflaðra vatna
með lyftingu jökulstíflunnar er alþekkt fyrir-
bæri og er óþarft að rökstyðja fyrirbærið nánar
hér.
En lítum nú á dalinn milli Kverkfjalla og
Breiðubungu. Hann er það breiður, að þarna
verður hæpið að reikna með stíflugarði þvert
yfir dalinn. I þess stað mundu skriðjöklar sækja
til dalsins úr þremur áttum, frá Breiðubungu,
Esjufjöllum og Kverkfjöllum, og á breiðri sókn-
arlínu frá Esjufjöllum og Breiðubungu. Vötn
kynnu að króast af um stundarsakir og leiða ef
til vill til minni háttar hlaupa, en samruni jökl-
anna í stuttan Brúarjökul fyrst, en síðan heild-
arframskrið hans út dalinn, virðist eðlilegri
þróun, og hún gæfi ekki tilefni til eða líkur á
hamfarahlaupum, enda eru ekki þekkt ummerki
slíkra hlaupa frá Brúarjökli.
Ef við lítum loks á Skeiðarárdalinn á mynd
Jóns, virðist ekki fráleitt, að stíflugarður hefði
getað myndast ASA frá Háubungu. En hafi það-
an komið hlaup fyrir 2500 árum, er harla ólík-
legt, að ummerki þess sæjust nú á Skeiðarársandi,
eftir öll þau síðari hlaup, sem hafa vaðið yfir
Skeiðarársand og að minnsta kosti æði-mörg af
öðrum rótum runnin.
Ég hefi talið eðlilegast, að ég fjallaði í al-
mennum orðum um líkur á stíflugarði um þver-
an Dyngjujökulsdal og hvernig hann getur verið
' ÍHinsvegar virðist mér það ákaflega æskilegt
yerkefni fyrir jöklafræðing, að hann gefi okkur
mynd af jöklum á Vatnajökulslandinu á tíma
árshitahámarksins nokkru fyrir Fimbulvetur og
reki síðan þróun jökla og sköpun Vatnajökuls
eftir að hann myndaðist og óx á og eftir Fimbul-
vetur. Nú vinnur einmitt Helgi Björnsson jökla-
fræðingur að slíku verkefni og verður fróðlegt
að sjá, hver niðurstaða verður, enda munu
leikir sem lærðir, eins og sagt er, sjá, hvað efnið
er forvitnilegt. Og fyrr en jöklafræðilegri sér-
þekkingu á nútímastigi hefur verið beitt á verk-
efnið, mundi Jón Eyþórsson ekki hafa talið
mynd sína af Vatnajökulslandinu fullgerða, og
ég tel vissulega, að skýringin á hamfarahlaup-
inu, sem ég hefi dregið upp, þarfnist slíkrar
prófunar.
TILVITNANIR
Haukur Tómasson. 1973: Hamfarahlaup í Jök-
ulsá á Fjöllum. Náttúrufræðingurinn 43,
12—33. Ritgerðinni fylgir ýtarleg heimilda-
skrá og virðist eðlilegra að vísa á hana í
stað þess, að endurtaka að miklu leyti heim-
ildaskrá Hauks. Viðbótartilvitnanir koma
hér aðeins í ritgerðir, sem beint er stuðst
við.
Jón Eyþórsson. 1951: Þykkt Vatnajökuls. Jökull,
1, 1-6.
— 1952: Landið undir Vatnajökli. Jökull, 2,,
1-4.
Helgi Björnsson. 1974: Explanation of Jökul-
hlaups from Grímsvötn, Vatnajökull, Ice-
land. Jökull, 24, 1—25, að meðtöldu 2 bls.
ágripi á íslensku.
Kristján Sæmundsson. 1973: Straumrákaðar
klappir kringum Asbyrgi. Náttúrufræðing-
urinn, 43, 52—60.
64 JÖKULL26. ÁR