Jökull - 01.12.1977, Blaðsíða 72

Á G R I P
ÞYNGDARBREYTINGAR TENGDAR
ELDSUMBROTUM OG JARÐSKJÁLFTUM
Á NORÐUllLANDI 1975/1976
Árið 1938 framkvæmdi Schleusener þyngdar-
mælingar á línu, sem lá þvert yfir gosbeltið á
Norðausturlandi, frá Akureyri til Grímsstaða á
Fjöllum. Voru settir upp 40 mælipunktar á
þessari línu. Þyngdarmælingar í þessurn punkt-
um voru síðan endurteknar 1965, 1970 og 1975,
fyrst undir umsjón Schleusener, en síðan undir
umsjón Torge, jafnframt ]>ví sem nýjum rnæli-
punktum var bætt við. Aðalmælilínan var fram-
lengd til austurs að Hofi í Vopnafirði, og um
50 nýjum punktum bætt við á svæðinu frá Mý-
vatni norður í Axarfjörð.
Tilgangur allra þessara mælinga hefur verið
að mæla langtíma þyngdarbreytingar á gosbelt-
inu. Á tímabilunum 1965—70 og 1970—75 mækl-
ust breytingar, sem námu að meðaltali allt að
0.01 mgal á ári á gosbeltinu miðað við l)lá-
grýtissvæðið vestan þess. Sé stuðst við svokallað
Bouguerb'kan svarar þetta til sigs um allt að
0.05 m á ári. Samfara þyngdarmælingum bafa
mælipunktarnir auk þess verið hæðarmældir
beint. Hefur aðalmælilínan verið fallmæld, en
punktar norðan hennar aðeins verið mældir
með loftþrýstingsmæli.
Eftir gosið í Leirbnjúk í desember 1975 var
ákveðið að endurtaka bæði þyngdarmælingar og
fallmælingar sumarið 1976, þar eð ljóst var út
frá mælingum Orkustofnunar, að gosið hefði
valdið umtalsverðri röskun í a. m. k. hluta mæli-
punkta, og nauðsynlegt var talið að ákvarða þá
breytingu til þess að unnt væri að greina bana
frá langtímabreytingum.
Lega punkta, sem voru endurmældir á aðal-
mælilínu, er sýnd á mynd 1. Yfirlit yfir mældar
þyngdar- og hæðarbreytingar frá 1975 til 1976
í jressum punktum er að finna í töflu 2, og
þær eru auk þess sýndar í mynd 2. Meginbreyt-
ingin, sem mælist, er á um 5 km belti í kring-
um Námaskarð, þar sem mælist þyngdaraukn-
ing allt að 0.04 mgal. Þessi aukning endur-
speglast í mældu sigi allt að 0.3 m samkvæmt
fallmælingu, j)ótt slíkt sig sé reynclar aðeins
meira en þyngdarmælingin gefur til kynna mið-
að við Bouguerlíkan. Þá mælist samkvæmt fall-
mælingu sig um allt að 0.1 m við Grímsstaði.
Þetta sig endurspeglast ekki í þyngdaraukningu
og er talið stafa af mæliskekkju.
Leka punkta, sem voru endurmældir á svæð-
inu milli Mývatns og Axalfjarðar, er sýntl á
mynd 4. Þar er og sýnd mæld þyngdarbreyting
frá 1965 eða 1970 til 1976 í einingunni 0.01
mgal. Nánar er gerð grein fyrir þessum breyt-
ingurn í töflu 3. Athyglisverðust er liin mikla
aukning á svæðinu kringum Kröflu, sem svarar
til sigs allt að 5 m samkvæmt Bouguerlíkani.
Þessar mælingar eru J)ó taldar óáreiðanlegar
vegna óöruggra staðsetninga mælipunkta. Þá er
athyglisverð þyngdarbreyting í Gjástykki, þar
sem mesti munur milli þyngdaraukningar og
-minnkunar er 0.25 mgal, er svarar til afstæðrar
bæðarbreytingar yfir 1 m samkvæmt Bouguer-
líkani. Yfirlit yfir Gjástykkismælingarnar er að
linna á mynd 5.
Þyngdarmælingarnar hafa verið framkvæmdar
með Jrremur LaCoste-Romberg mælum, sem not-
aðir eru samhliða. Mikil alúð hefur verið lögð
við að leiðrétta mæligildi fyrir reki í mælum
og áhrifum flóðs og fjöru. Mynd 1 sýnir niður-
stöður hringmælinga milli grunnpunkta mæli-
nets. Nákvæmni mælinga er talin vera um ± 0.01
mgal og nákvæmni í mældri þyngdarbreytingu
J)ví um ± 0.02 mgal. Þá hafa nokkrir af mæli-
punktum Orkustofnunar verið endurmældir til
viðmiðunar og eru þær niðurstöður sýndar í
töflu 4. Loks hefur verið endurmælclur þyngdar-
mismunur milli mælipunkta á Akureyri, í
Reykjavík og í Hannover í Þýskalandi. Niður-
stöður, sem eru sýndar í töflu 1, gefa til
kynna að engin marktæk breyting hafi orðið á
Jjessum mismunum frá tímabilinu 1964/1975 til
1976.
70 JÖKULL 27. ÁR