Jökull - 01.12.1977, Qupperneq 98

Vatnajökulsferð nálægt aldamótunum 1800
SIGURÐUR BJÖRNSSON,
KVÍSKERJUM, AUSTUR-SKAFTAFELLSSÝSLU
í fyrsta bindi ritsins Hrakningar og lieiða-
vegir, sem Pálmi Hannesson og Jón Eyþórsson
tóku sarnan og völdu efni í (Bókaútgáfan Norðri,
Akureyri 1944) eru á bls. 245—269 þrjár greinar
um útilegumannabyggðir; sú fyrsta eftir Björn
Gunnlaugsson, prentuð í Islendingi 1861, og
sýnir hann þar fram á að útilegumannatrúin
liefði ekki við að styðjast neina búsældarlega
dali á hálendinu.
Önnur greinin eru andmæli, sem birtast í
Norðanfara 1862, og voru undirrituð 8.5. Þor-
valdur Thoroddsen taldi öruggt að þessa undir-
skrift ætti sr. Hákon Espólín prestur á Kol-
freyjustað.
Þriðja greinin, sem Jjeir Pálrni og Jón birtu,
var svar við grein sr. Hákonar, eftir sr. Sigurð
Gunnarsson á Hallormsstað, og birtist í Norð-
anfara árið 1865, en var rituð í mars 1864.
Greinin eftir sr. Hákon er merkileg fyrir þær
sakir, að hún er gott vitni um hvað útilegu-
mannatrúin var sterk fram yfir miðja 19. öld,
og ln'tn var gagnleg vegna þess að hún gaf sr.
Sigurði tilefni að rita sína grein, og bjarga ]>ar
með vitneskju um eina fyrstu ferð sem vitað er
um að farin hafi verið til að kanna Vatnajökul
á seinni öldum. Grein sína nefndi sr. Sigurður
„Um útilegu-þjófa“. Þó það, sem sr. Sigurður
segir um þessa ferð sé örstutt, er það furðu
greinargott, og hefði verið ástæða til að Þor-
valdur Tlioroddsen gæti hennar í Ferðabók eða
Landfræðissögu, engu síður en sumra þeirra
ferða, sem þar er getið.
Sr. Sigurður áttaði sig á að 8.5. mundi þýða
H.E. (áttundi og fimmi bókstafur stafrófsins),
en telur sig ekki vita liver vera muni, nefnir
hann til hægðarauka Hall.
Það sem viðkemur lerðinni er svohljóðandi:
„.... Hallur bregður fyrir sig til stuðnings
máli sínu sögu um tvo Öræfamenn, sem hafi
gengið á Vatnajökul, og hafi séð norðaustur af
honum grasatjöld I'ljótsdælinga og jökullinn sé
fjar ekki breiður. — Nú vill líka svo vel til fyrir
nrér að ég hef talað við annan Öræfamanninn,
96 JÖKULL 27. ÁR
sem gekk norður þaðan á Vatnajökul, og sagði
hann mér greinilega frá öllu sem hann sá. Sá
maður var hinn nafnkenndi heiðursbóndi Sig-
urður i Svínafelli í Öræfum.
Síðan ég talaði við hann eru nú hér um 30
ár. Þá ætla ég liann væri hátt á áttræðisaldri,
en sagðist hafa verið ungur maður þegar hann
gckk á jökulitin. Það munu því vera full 80 ár
liðin frá þessari jökulgöngu.
Hann og bróðir ltans eða frændi, sem fór nteð
honum, langaði til að kanna jökulinn og vita
hvað hann væri breiður. Þeir fóru frá Skafta-
felli eða selinu þar norður og upp af um aftur-
elding — Jrað var um vor —, gengu hvatlega, því
að mennirnir voru röskir.
Hiti var áveðurs og sums staðar ysjur í gadd-
inurn, surns staðar krapablár í dokkum, þvi nóg-
ar voru hæðir og dældir á standjöklinum. Þarna
gengu þeir beint norður, og var alla jafna í
fangið eða flatt. Um nónbil, minnir mig, komu
Jjeir loks á hájökulinn, svo þeir sáu norður af.
Þar var dæld fyrir norðan þá og svo bumba.
Yfir hana sáu þeir svört fjöll, lág og öræfi í
miklum fjarska. Sagði Sigurður mér, að liann
hefði álitið ntikið eftir af jöklinum, e. t. v.
þriðjung. Hvergi sáu þeir merki til dala eða
auðra bletta í honum......... Sigurður sálugi í
Svínafelli gat ]>ví enganveginn eygt tjöld í því-
líkum fjarska, enda var stefna hans norður frá
Skaftafelli enganveginn austar en á Kverkfjöll
(Klofafjöll), þingmannaleið vestar en Fljótsdals-
öræfi eða meira. Norður af Kverkfjöllum blasa
einkum við Mývatnsöræfi austantil. — Milli
norðurs og norðausturs þaðan sem Sigurður sál-
ugi sá af jöklinum, eru IVÍöðrudals- og Brúar-
iiræfi. — Eftir landkorti hr. Bjarnar Gunnlaugs-
sonar er Vatnajökull hálf önnur þingmannaleið
á breidd frá Skaftafelli norður að Kverkfjöllum.
— Nú er mjög líklegt, að Sigurður sálugi í
Svínafelli, þvílíkur fjör- og hreystimaður sem
hann var, hafi gengið frá aftureldingu til nóns
fulla þingmannaleið, og þar hann sagði þá hafa
verið mikið eftir af jökulbreiddinni, ef til vill