Jökull - 01.12.1977, Side 100

Hins vegar mundu þessar viðræður hafa ýtt
undir ungan mann og fróðleiksfúsan eins og
Bjarni var, að kanna þessa leið. Hann var þá í
blóma lífsins, og er trúlegast að hann hafi verið
hvatamaður að ferðinni. Sennilegast er að ferð-
in hafi verið farin árið 1795, og Bjarni, sem þá
var 28 ára, hafi fengið Sigurð, þá 19 ára, með
sér. Ef þessi ferð hefði verið farin að undirlagi
yfirvalda, sem um þessar mundir höfðu hug á
að endurfinna gamla fjallvegi, væri líklegt að
Bjarni, sem var vel stílfær (ekki vitað um Sig-
urð), hefði sent skýrslu um hana til yfirvalda,
en ekkert slíkt mun hafa fundist. Ekki er ólík-
legt, að Jreir hafi skrifað Sveini Pálssyni um
ferðina, en Jrví miður virðast bréf til hans, sem
hljóta að liafa verið mörg, vera glötuð.
Þessi ferð hefur Jró spurst víða, cn verið orðin
tilefni Jrjóðsögu, Jregar sr. Hákon heyrir hana.
Hún mundi þó með öllu gleymd, ef hann hefði
ekki getið hennar og gefið þar með sr. Sigurði
tilefni að segja frá henni.
Árið 1875 fór Watts sína frægu för norður yfir
Vatnajökul, ferð sem að maklegleikum hefur
verið rómuð meðal Islendinga.
Það rýrir ekki hans afrek, þó rangt sé það,
sem stundum liefur verið sagt, að íslendingar
hafi ekki þorað að kanna Vatnajökul, vegna
ótta við útilegumenn fyrr en eftir ferð lians,
þótt rétt sé að sumir virðast hafa trúað statt og
stöðugt að útilegumannabyggðir væru til, sbr.
grein 8.5.
Því miður er lítið vitað um aðrar ferðir til
að kanna Vatnajökul, eða fjöll I honum, en Jró
er víst að þær voru einhverjar farnar, og skal
hér aðeins minnst á tvær ferðir, sem farnar hafa
verið áður en jjcir Sigurður fóru sína ferð.
I Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna
Pálssonar er þess getið, að menn hafi farið í
Máfabyggðir og komið með ný máfsegg til baka,
og er svo að sjá, að það hafi verið gert oftar en
eitt ár. Þeir virðast hafa haft tal af mönnum,
sem þessar ferðir fóru, og er því líklegt að Jrær
hafi verið farnar sama árið (1756) og þeir voru
á ferð, eða litlu síðar.
Sveinn Pálsson minnist á dóm, sem ísleifur
Einarsson sýslumaður dæmdi vegna Jress að menn
höfðu hagnýtt sér ómarkaðar kindur, er Jreir
fundu í Máfabyggðum. (Sveinn nefnir ekki
Esjufjöll, og er Jjó öruggt að hann á stundum
við þau, Jiar sem hann talar um Máfabyggðir).
Því miður mun Jressi dómur ekki lengur til, og
óvíst hvort Sveinn hefur séð hann, þó hann
geti vel hafa verið í fórum Jóns Helgasonar
sýslumanns, og Sveinn getað séð hann þar.
Sveinn telur að þessi dómur hafi verið frá [rví
um 1700, og mikið yngri getur hann ekki hafa
verið, því að Isleifur dó 1720. Þeir sem kind-
urnar tóku hafa talið sér þær heimilar sam-
kvæmt ákvæðum Jónsbókar um ómerkinga á
afrétti í eftirleit. Þessi dóntur mun vera kveikj-
an að sögunni sem Þorvaldi Thoroddsen var
sögð árið 1894. Ekki munu ferðir hafa orðið
margar á næstu árum eftir að þessi ferð var
farin, því Sigurður Stefánsson, sem telur árið
1746 að Máfabyggðir tilheyri Öræfunum (sé
ekki almenningur), segir að „þangað gjörist ei
reisur".
En útilegumannatrúin gat verið góð að grípa
til, et menn voru sendir í erfiða ferð um ókann-
að svæði, og þurftu að gefa skýringu á að þeir
hefðu ekki farið eins og til var ætlast.
Þorvaldur Thoroddsen getur Jjcss í ferðasögu
sinni frá sumrinu 1894 (Ferðabók 2. útg., 3.
bindi, bls. 240), að sr. Þorsteinn Einarsson á
Kálfafellsstað hafi sent vinnumann sinn [ráðs-
mann, S.B.J ásamt tveim öðrum í Esjufjöll til
fuglaveiða, en þeir talið sig sjá þar tún og
húsagarð og talið að þar væru útilegumenn og
snúið við. Ráðsmaðurinn trúði Sigurði Sigurðs-
syni á Kálfafelli fyrir því, að þeir félagar lrefðu
ekki farið langt; þeim hefði þótt gott að fá
tækifæri til að hvíla sig vel, en soðið saman
söguna til þess að hafa afsökun fyrir að koma
slippir til baka. (Sögn Hjalta Jónssonar í Hól-
um, en Sigurður sagði honum).
Ekki munu Jjó allir, sem sr. Þorsteinn sendi
til að kanna fjöll og jökla, hafa svikist svona
um. Siign er í Suðursveit um að menn, sem enn
eru vituð deili á, og uppi voru um miðja 19.
öld, hafi farið inn á Vatnajökid og haldið sig
sjá Kverkfjiill. Gengu Jjeir lengi í áttina þang-
að, en sáu ekki að fjarlægðin minnkaði neitt,
og töldu [>ví að Jrangað mundi mjög langt og
sneru við.
Það má því ætla að útilegumannatrúin hafi
ekki rist eins djúpt í Suðursveit og virðast mætti
eftir Jrví hvað sumir J>ar höfðu gaman af að
halda henni á lofti, og e. t. v. hefur verið svo
víðar. Ekki er vitað til að Öræfingar hafi liaft
neinn beyg af útilegumönnum.
Þess má að lokum geta, að á árabilinu 1866—
1870 sendi Sigurður Ingimundarson bóndi á
98 JÖKULL 27. ÁR