Jökull - 01.12.1988, Page 16

Samantekt
ALDUR BÚÐARAÐARINNAR Á
SUÐURLANDI í LJÓSI
GEISLAKOLSMÆLINGA
Jökulgarðasyrpa sú sem rekja má um þvert Suður-
landsundirlendi og í daglegu tali er nefnd Búðaröð-
in, er lykilmyndun í íslenskri jarðsögu. Um langt
skeið hefur hún verið talin ummerki síðasta umtals-
verða framskriðs ísaldarjökulsins á Islandi, marka
skilin milli ísaldar og nútíma og samsvara jarð-
myndunum frá ísaldarlokum í Skandinavíu. Þessar
myndanir eru Ra jökulgarðamir í Noregi, Mið-
sænsku jökulgarðamir og Salpausselká jökuljaðars-
myndanimar í Finnlandi. Samkvæmt því ætti Búða-
röðin að vera 10.000 ára eða rétt rúmlega það, (Guð-
mundur Kjartansson, 1940, 1943, 1958, 1961; Guð-
mundur Kjartansson o.fl., 1964; Þorleifur Einarsson,
1964, 1968, 1978; Þorleifur Einarsson o.fl., 1988).
Það er afar mikilvægt að jarðmyndanir eins og
Búðaröðin séu vel kannaðar og aldursgreindar bæði
beint og óbeint. Fram undir þetta hafa þó einungis
þrjár geislakolsgreiningar, sem gerðar hafa verið í
þessum tilgangi, verið birtar og þar af tvær af sömu
skelinni (Tafla I). Raunar sýna þær einungis aldur
skelja í gömlum sjávarsetlögum nokkra kílómetra
utan Búðaraðarinnar. I jarðfræðirannsóknum sunn-
anlands á vegum Orkustofnunar á ámnum 1982 -
1983 fundust skeljar í jarðlögum sem eru í nánum
tengslum við röðina. I framhaldi af því voru gerðar
13 geislakolsaldursgreiningar á skeljum og viði frá
þessum stöðum og víðar um Suðurland (Tafla II).
Skemmst er frá því að segja að aldur Búðaraðar-
innar fékkst fram með mun ótvíræðari hætti en menn
höfðu þorað að vona. Niðurstöðumar sýna einnig að
hinar hefðbundnu skoðanir á aldri raðarinnar eru
ekki alls kostar réttar. Rétt er að undirstrika áður en
lengra er haldið að alltaf er átt við hefðbundin
geislakolsár þar sem leiðrétt hefur verið fyrir sam-
sætumisræmi (isotopic fractionation) og sýndaraldri
sjávar þegar rætt er um aldur og tíma í umræðunni
hér á eftir. Við Island hefur sýndaraldur sjávar
reynst vera um 365 ár (Hákansson, 1983). í töflum I
og II eru rannsóknarstofualdurinn og leiðrétti aldur-
inn báðir gefnir upp.
Þau sýni sem eru í nánustum tengslum við Búða-
röðina eru 4 (Tafla IV). Það eru tvö skeljasýni sem
tekin voru úr lögum sem eru undir Búðagörðunum
við Minnahof og Þrándarholt í Gnúpverjahreppi
(Lu-2404, Lu-2403), eitt sýni úr jökulgörðunum við
Hrepphóla í Hrunamannahreppi (Lu-2401) og annað
sýni frá sama stað, úr siltlögunum sem leggjast upp
að jökulgörðunum (Lu-2402). Nánari staðsetning
sést á kortum og sniðum sem fylgja staðarlýsingun-
um í enska textanum hér að framan. Aldursgreindu
sýnin eru sem sé undir, í og ofan á jökulgörðum
Búðaraðarinnar og negla aldur þeirra niður á þröngt
tímabil.
• Skeljar undir Búðaröðinni mælast 9.995 og 9.855
ára BP.
• Skeljar úr Búðaröðinni mælast 9.745 ára BP.
• Skeljar ofan á Búðaröðinni mælast 9.595 ára BP.
Skeljamar undir og ofan á görðunum eru í lífs-
stellingum en skeljabrotin í görðunum sjálfum eru
uppmnnin í sjávarbotnslögum sem jökullinn hefur
rutt upp er hann gekk fram. Þær sýna því aldur sem
er lítillega hærri en aldur jökulgarðsins. Samræmið
í mælingunum er gott og þær sýna að framrás Búða-
jökulsins átti sér stað snemma á preboreal skeiðinu
og að mestri útbreiðslu náði hann á ámnum milli
9.750 - 9.600 BP.
Niðurstaðan er þá sú að Búðaröðin samsvari ekki
Salpausselka- Miðsænsku- og Ra jökulgörðunum.
Hún er um 400 ámm yngri en yngstu garðar þessara
myndana. Frá sjónarhóli jarðfræðinnar eru 400 á að
vísu ekki langur tími en í þessu tilfelli er lykiljarð-
myndun færð á milli tveggja jarðsögutíma, frá ísöld
til nútíma eða nánar til tekið frá síðasta hluta yngra-
dryas til fyrri hluta preboreal (sjá Töflu III).
Á Rangárvöllum tengist Búðaröðin víðáttumikl-
um árósamyndunum og fomum jökulsársöndum þar
sem jökulfljót beljuðu undan jökulröndinni í ísaldar-
lok og við upphaf nútíma og bára óhemju magn af
framburði til sjávar. Þrjár aldursgreiningar, Lu-2405,
Lu-2406 og Lu-2598 sýna aldur þessarar myndunar
(þ.e. Rangárvalla). Þær eru allar frá vestasta hluta
hennar. Aldurinn er 9.500 - 10.000 BP eða frá pre-
14 JÖKULL, No. 38, 1988