Bændablaðið - 13.08.2015, Page 29

29
Trén þola vel klippingu og er hæð
þeirra haldið í skefjum þar sem þau
eru ræktuð í stórum stíl. Fullvaxin
ólífutré geta gefið af sér milli 50 og 60
kíló af ólífum við góðar aðstæður en
uppskeran er sjaldnast svo mikil tvö
ár í röð.
Olífuebóla herjar á
Ítalíu og Spáni
Fjöldi óværa herjar á ólífutré í ræktun.
Þeir alvarlegust er ólífuávaxtafluga
sem verpir eggjum í óþroskaðar ólífur
og getur þannig eyðilagt uppskeruna.
Sveppir, vírusar og bakteríur geta
einnig sýkt ólíka hluta trjánna á
margvíslegan hátt auk þess sem
ýmiss konar bjöllur sækja í laufblöðin.
Ólífuakrar eru víðast úðaðir reglulega
með fjölbreyttum kokteil af plöntu-,
skordýra-, og sveppaeitri í baráttunni
við þessar óværur.
Kanínur eru sólgnar í börk ungra
ólífutrjáa og geta valdið talsverðum
skaða á þeim.
Bakteríusýking sem hefur drepið
nokkur þúsund hektara af aldagömlum
ólífulundum á suður Ítalíu á síðustu
árum hefur borist til Spánar og sýnir
merki þessa að vera að dreifa sér til
fleiri landa. Einkenni sýkingarinnar
er að bakterían teppir vatnsflæði um
trén með þeim afleiðingum að blöðin
þorna og skrælna og falla svo af. Eftir
það þorna greinarnar. Bakterían sem
veldur sýkingunni gengur undir heitinu
Xylella fastidiosa á latínu en sýkingin
er almennt kölluð ólífuebóla.
Bakterían er vel þekkt í Suður-
Ameríku og Miðausturlöndum og er
talið að hún hafi borist til Ítalíu með
skordýrum eða sýktum plöntuafurðum
og þaðan í ólífutré. Eftir að bakterían
hefur tekið sér bólfestu breiðist hún út
með skordýrum sem fara milli trjáa og
sjúga úr þeim safa og geta mismunandi
afbrigði bakteríunnar tekið sér bólfestu
í mismunandi trjátegundum eins og
eik, hlyn, sítrusávöxtum, kirsuberjum,
möndlutrjám og vínvið svo dæmi séu
tekin.
Í nóvember 2013 voru 7,5 milljón-
ir evra, jafngildi rúmlega miljarðs
ís lenskra króna, eyrnamerktar vörn-
um gegn sýkingum í trjám innan
Evrópusambandsins. Hluti þeirra fjár-
veitingar er ætlaður til að varna aukinni
útbreiðslu sýkingarinnar í ólífutrjánum
á Ítalíu enda um gríðarlega hagsmuni
að ræða þar sem heilu héruðin byggja
afkomu sína á ólífurækt í löndunum við
Miðjarðarhaf.
Saga ólífuræktunar og nytja
Steingervingar sýna að ólífutré uxu
á jörðinni fyrir um það bil 60 milljón
árum og mannvistarleifar benda til að
fólk hafi brennt ólífuolíu í lömpum
sem ljósmeti á bronsöld, sem hófst
fyrir rúmum 5000 árum. Nytjar trjánna
hafa því sennilega verið þekktar fyrir
þann tíma.
Talið er að íbúar Sýrlands og
Palestínu hafi fyrstir ræktað ólífutré
til framleiðslu á ólívuolíu fyrir rúmum
4000 árum og að ræktun þeirra hafi
borist út þaðan til landanna við
Miðjarðarhafið. Krítverjar ræktuðu
mikið af ólífum 3000 árum fyrir Krist
og var verslun með hana undirstaða
krítverskrar menningar. Í leirkerum
sem fundust við fornleifauppgröft í
Knonnos og Phaestos á Krít og talin
eru vera frá því um 3500 fyrir Krist
hefur fundist nothæf ólífuolía og ætar
ólífur. Á svipuðum slóðum fannst
einn ig hálsmen úr gulli sem er eins og
ólífublöð í laginu.
Gyðjan Aþena, dóttir Seifs, er
sögð hafa kennt Grikkjum að rækta
ólífur en Ísis Egyptum og Mínerva
Rómverjum. Í Grikklandi þótti fínt að
smyrja sig með ólífuolíu, ekki síst hárið,
og bera ólífulauf í hárinu. Meðal þess
sem fannst í gröf egypska faraósins
Tukankhamund frá því um 1323 fyrir
Krist var ólífugrein.
Spánverjar fluttu ólífutré með sér
vestur um haf og hófu ræktun á þeim
í Síle og Perú og segir sagan að fyrsta
ólífutréð í nýja heiminum hafi verið
gróðursett í Líma 1560. Plantan kunni
vel við sig í nýju heimkynnunum og
náði fljótt mikilli útbreiðslu. Ræktun á
ólífum hófst í Kaliforníu um 1780 og
á japönsku eyjunni Shodo árið 1908.
Ólífutrjám sem gróðursett voru við
suðurströnd Ástralíu líkar vistin svo
vel að þar eru þau flokkuð sem ágeng
tegund.
Aþenubúinn Theophratus, sem
var uppi á fjórðu öld fyrir Krist og er
stundum kallaður faðir grasafræðinnar,
segir í skrifum sínum að ólífutré nái
háum aldri. Hann segir einnig að fyrsta
ólífutréð sem Aþena færði Aþenubúum
dafni vel á Akrópólishæð og sé við góða
heilsu.
Ólífur og trú
Talsverð helgi hefur fylgt ólífutrjám
í gegnum aldirnar. Greinar ólífutrjáa
eru víða tákn um alsnægtir og frið og
konungar voru krýndir með kórónu
ofinni úr ólífugreinum.
Í Fyrstu Mósebók segir að eftir
fjörutíu daga hafi Nói lokið upp glugga
arkarinnar og slepp hrafni. „Hann flaug
fram og aftur, þangað til vatnið þornaði
á jörðinni. Þá sendi hann út frá sér dúfu
til að vita, hvort vatnið væri þorrið á
jörðinni. En dúfan fann ekki hvíldarstað
fæti sínum og hvarf til hans aftur í
örkina, því að vatn var enn yfir allri
jörðinni. Og hann rétti út hönd sína og
tók hana og fór með hana inn til sín í
örkina. Og hann beið enn aðra sjö daga
og sendi svo dúfuna aftur úr örkinni. Þá
kom dúfan til hans aftur undir kveld
og var þá með grænt olíuviðarblað í
nefinu. Þá sá Nói, að vatnið var þorrið
á jörðinni.“
Ólífutré og ólífuolía eru nefnd
nokkr um sinnum í Kóraninum og hvoru
tveggja lofað.
Undanfarin ár hafa annað slagið
borist fréttir af því að stríðandi öfl í
Miðausturlöndum, Ísrael og Palestínu,
hafi fellt ólífutré hvort fyrir öðru. Í
mörgum tilfellum er að ræða mörg
hundruð ára gömul tré sem standa
á landamörkum og eru jafnvel eina
lífsafkoma bænda á þessu svæði.
Fáni Sameinuðu þjóðanna sýnir
Jörðina eins og horft sé á hana ofan við
norðurpólinn og hún sveipuð tveimur
ólífugreinum sem tákna frið.
Uppskera og vinnsla
Við Miðjarðarhafið eru grænar ólífur
tíndar í lok september og fram í októ-
ber en svartar frá nóvember og fram
undir lok í janúar. Í stórræktun eru
notaðar vélar við tínsluna en víða eru
aldinin hrist af trjánum með handafli
eða farið upp í trén í stiga og ávextirnir
tíndir af.
Maðkur í mysunni
Vinsældir ólífuolíu hafa aukist feiki-
lega undanfarna áratugi enda er vel
unnin og ómenguð ólífuolía góð
og holl. Framleiðsla á ólífuolíu er
vandasöm, gæðin því ærið misjöfn og
ekki á allra færi að greina þar á milli.
Í bókinni Extra Virginity, The
Sublime and Scandalous World of
Olive Oil heldur höfundurinn Tom
Mueller því fram að svik og prettir
séu daglegt brauð í framleiðslu á
ólífuolíu og að megnið af ólífuolíu
á boðstólum sé útþynnt. Hann segir
Ítali grófasta þegar kemur að því
að blanda ólífuolíu með öðrum
ódýrari jurtaolíum eins og litaðri og
bragðbættri sesamolíu. Hann telur að
mafían eigi þar talsverðra hagsmuna
að gæta. Auk þess stemma að hans
sögn framleiðslu- og útflutningstölur
ekki þar sem ólífuolía sem seld er
sem Extra Virgin frá Ítalíu sé meiri að
magnið en sú ólífuolía sem framleidd
er í landinu. Telur höfundur að þriðja
flokks ólífuolíu, sesamolíu og ódýrri
hnetuolíu sé smyglað til landsins með
tankskipum frá Afríku, Grikklandi,
Tyrklandi og Spáni og blandað við
ólífuolíu þar.
Eins og búast má við hafa ólífuolíu-
framleiðendur og seljendur brugðist
ókvæða við ásökunum Muellers og
sagt bók hans fulla af rangfærslum.
Þrátt fyrir að ekki megi líta svo á
að allir ólífuolíuframleiðendur séu
skúrkar hafa svipaðar ásakanir kom-
ið fram áður.
Í myndinni The Godfather
leikur Marlon Brando ítalska mafí-
ósann Vito Corleone sem var don
Corleone fjölskyldunnar. Corleone
var af sikileyskum uppruna en
flutt ist ungur til New York. Hann
varð af kastamikill sprúttsali og rak
spilavíti. Árið 1920 hóf Corleone
að flytja inn ólífuolíu frá gamla
landinu til Bandaríkjanna og á
innan við áratug varð fyrirtækið
stærsti ólífuolíuinnflytjandi til
Norður Ameríku. Ólífuolía var
ný á markaði og segir sagan að
Corleone og kónar hans hafi þynnt
hana út með ódýrri jurtaolíu um
allt að helming og selt sem fyrsta
flokks ítalska ólífuolíu. Fyrirtækið
hét Genco Pura Olive Oil Company
og notaði Corleone það meðal
annars til að hylja peningaslóð
vegna sprúttsölu og spilavítisgróða.
Hann lifði af skotárás fyrir utan
skrifstofu fyrir tækisins í Litlu Ítalíu
á Manhattan árið 1945 en lést tíu
árum seinna úr hjartaáfalli. Atriði
sem Brando túlkar óaðfinnanlega í
The Godfather.