Morgunblaðið - Sunnudagur - 30.08.2015, Blaðsíða 18

18 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30.8. 2015
Heilsa og hreyfing
S
ennilega kannast allir lesendur við sögur af
fólki sem fékk ekki nægilega góða þjónustu hjá
lækninum sínum.
Við heyrum þessar sögur frá vinum, ættingj-
um og vinnufélögum og þær eru af ýmsum toga: Sum-
ir læknar virðast illfáanlegir til að senda sjúklingana
sína í prófanir, speglanir og myndatökur. Aðrir skrifa
upp á lyf sem svo kemur í ljós að voru ekki endilega
þau hentugustu. Enn aðrir virðast sækja í einföldustu
lausnirnar: skrifa upp á pillur og fleiri pillur, frekar en
að hafa fyrir því að finna rót vandans. Svo gerist það
vitaskuld endrum og sinnum að læknarnir gera ein-
faldlega mistök: sjúkdómsgreina rangt eða misstíga sig
á einhvern annan hátt.
Það er merkilegt að þegar kemur að heilbrigðisþjón-
ustu virðist ákveðinn hluti landsmanna ekki vita
hvernig á að standa á sínu og krefjast þeirrar læknis-
meðferðar sem þeir telja sig þurfa. Fólk, sem myndi
aldrei sætta sig við neitt minna en fölskvalausa af-
greiðslu á bifvélaverkstæði, veitingahúsi eða verslun
lætur sér ekki koma til hugar að karpa við lækninn þó
þeim þyki eitthvað í ólagi.
Þetta er reyndar ekki séríslenskt fyribæri. Árið
2009 voru birtar niðurstöður rannsóknar sem sýndi að
hin fræga breska kurteisi var að stefna lífi breskra
sjúklinga í hættu. Bresku krabbameinssamtökin gerðu
rannsóknina sem leiddi í ljós að nærri 40% svarenda
sögðust hika við að leita læknis þrátt fyrir alvarleg
einkenni, því þau vildu ekki hætta á að ónáða lækninn
að óþörfu. Stór hluti svarenda, og þá konur í meira
mæli en karlar, sýndu merki þess að vera í hættu á að
fá ekki nægilega góða meðferð því þau stóðu ekki á
sínu í samskiptum við heilbrigðisstarfsmenn. Þetta fólk
var bókstaflega að drepast úr kurteisi.
ALLIR GETA GERT MISTÖK
Er hægt að deyja
úr kurteisi?
SJÚKLINGAR GETA LENT Í ERFIÐRI STÖÐU EF ÞEIM FINNST ÞEIR EKKI FÁ NÆGILEGA GÓÐA
LÆKNISMEÐFERÐ. SUMIR ERU FEIMNIR VIÐ AÐ ÞYKJA FREKIR, EÐA ÓTTAST AÐ STYGGJA
MÖGULEGA LÆKNINN SINN, EN OFT GETUR ÁKVEÐNIN BJARGAÐ HEILSUNNI
Ásgeir Ingvarsson ai@mbl.is
Öll viljum við vera ungleg og notum til þess ýmis ráð, oft í formi krema. En einnig eru nokkrar
fæðutegundir sagðar góðar fyrir húðina. Ber eru full af andoxunarefnum sem vinna gegn
hrukkum, sætar kartöflur koma jafnvægi á sýrustig húðarinnar, ostrur eru fullar af zinki sem á
að hjálpa að gera við skemmdar húðfrumur og fitan úr avacadó er góð fyrir þurra húð.
Matur fyrir unglegra útlit
Hilmar Guðmundsson getur tal-
að um þessi mál af reynslu en
hann lenti í því að vera rangt
sjúkdómsgreindur. Í tvö ár átti
hann erfitt með andardrátt því
hann var á lyfjum við röngum
sjúkdómi:
„Eftir að ég hætti að reykja fer
ég að finna fyrir mæði og hósta
og læknirinn minn segir mér að
ég sé með astma. Ég gat ekki
þrætt fyrir það enda astmi þekkt
vandamál í minni ætt. Dældum
við í mig astmalyfjum en ekkert
virkaði, og við höfðum skipt um
lyf þrisvar eða fjórum sinnum án
þess að lungun skánuðu. Tveim-
ur árum síðar fer þessi læknir í
námsleyfi og afleysingalæknir lít-
ur á mig í reglubundinni heim-
sókn. Hún kemur mér til lungna-
læknis eins og skot og kemur í
ljós að það var ekki astmi heldur
langvinn lungnaþemba sem var
að angra mig.“
Hilmar segir að þegar hann líti
til baka þá gruni hann að lækn-
irinn sem greindi hann fyrst hafi
ekki viljað játa á sig mistökin og
meðvitað eða ómeðvitað for-
herst í afstöðu sinni. „Ég hafði
líka alltaf á tilfinningunni að
henni væri alveg sama og grunar
að hún hafi verið orðin leið á
starfinu. Það virðist gerast með
suma lækna, sérstaklega þegar
þeir fara að eldast, að þeim fer
að leiðast starfið og verða um
leið hrokafullir í garð sjúklinga
sinna.“
Eftir á að hyggja segist Hilmar
hafa verið alltof þolinmóður. „Í
dag er ég reynslunni ríkari. Ég
hefði átt að sjá að þetta var full-
reynt eftir fyrstu 2-3 mánuðina
og hefði þá átt að leita til
lungnalæknis. Ég held
að þegar maður
lendir í svona mis-
tökum þá dugi held-
ur ekkert að fara aft-
ur til sama læknisins
og reyna áfram að
finna lausn með hon-
um. Þetta er eins og
ef maður fer til bif-
vélavirkja sem segir manni að
eitthvað tiltekið sé að og rukkar
fyrir viðgerð, en bíllinn reynist
svo áfram bilaður. Bifvélavirkinn
á þá ekki eftir að viðurkenna að
hann hafi gert mistök heldur
mun hann þvert á móti gera
meira af því sama.“
Hilmar, sem notar hjólastól, lét
því ekki bjóða sér annað en
bestu þjónustu þegar hann
nokkrum árum síðar fer að
kenna vandamála við þvaglát. „Ég
ræddi við heimilislækni sem
sagði mér einfaldlega að reyna
betur. Ég hringdi þá hiklaust í
þvagfæralækni sem gaf mér tíma
eins og skot og sendi mig síðan
rakleiðist í speglun, vitandi sem
er að hjá fólki sem fast er við
hjólastól er mikil hætta á að
svona vandamál verði að sýkingu
og gera ástandið enn verra.“
Hiki ekki við að
gera prófanir
Leggur Hilmar á það áherslu að
læknar eru upp til hópa vandaðir
og vel meinandi, en þeir eru líka
mannlegir og gera þess vegna
mistök. Sjúklingurinn verði því
að fylgjast vel með, gæta t.d. að
því að hann sé að fá rétt lyf í
réttum skammtastærðum og
fræða sig um hvaða aðrar -
meðferðir kunni að hjálpa.
HILMAR GUÐMUNDSSON
Varð til bjargar að læknirinn fór í frí
* Ég hefðiátt að sjáað þetta var
fullreynt eftir
fyrstu 2-3
mánuðina
„Læknarnir eru líka, eins og
annað fólk, misgóðir í sínu starfi.
Ef maður á þess kost getur verið
skynsamlegt að leita upplýsinga á
netinu og fá ábendingar frá
öðrum um hvaða læknis er best
að leita til með tiltekin vanda-
mál.“
Að sögn Hilmars er það ágætis
viðmiðun ef fólk fær það á til-
finninguna þegar það ræðir við
lækninn sinn að hann taki það al-
varlega og sé ekki hikandi við að
framkvæma hvers kyns prófanir.
„Ég hef til dæmis afskaplega fínan
lungnalækni sem sendir mig beint
í myndatöku ef honum finnst
eitthvað hljóma öðruvísi en það
á að gera, og hjartalækni sem
hikar ekki við að senda mig á
bráðamóttökuna ef svo ber und-
ir. Sem betur fer hefur ekkert
hættulegt komið í ljós í þeim
myndatökum og bráðamóttöku-
heimsóknum en það er betra að
fara þangað einu sinni of oft en
einu sinni of sjaldan.“
Vill Hilmar miðla því til les-
enda að þeir hafi hugfast að við
höfum aðeins eitt líf og aðeins
einn líkama. Það skipti þess
vegna miklu máli að vera ákveð-
inn og láta ekki bjóða sér ófull-
nægjandi þjónustu í heilbrigð-
iskerfinu, enda gætu
afleiðingarnar orðið hörmulegar.
Guðmundur Kristins-
son veit líka hversu
miklu miklu máli það
getur skipt að standa
með sjálfum sér og sín-
um í samskiptum við
lækninn. „Í fjölskyldunni
er mikið um botnlanga-
vandamál, í báðum ætt-
um, og dó systir mín
vegna sprungins botlanga ung að
aldri. Fór vandinn síðan að koma
upp hjá börnunum mínum líka.
Þegar sá næstelsti okkar hjóna fær
botnlangakast þá var sú staða uppi
að læknirinn vildi senda hann heim.
Konan mín spurði þá lækninn
hreint út hvort hann væri reiðubú-
inn að bera ábyrgð á þeirri ákvörð-
un. Varð það til þess að honum
snérist hugur og sonurinn fór í að-
gerð,“ segir hann. „Í 99% tilvika fær
maður mjög góða afgreiðslu hjá
læknum og spítölum, en svo eru
þessi fágætu tilvik sem eru und-
antekning frá reglunni og geta kall-
að á að maður sýni ákveðni.“
Á Guðmundur við alvarleg
vandamál í baki að stríða vegna
tveggja bílslysa. Eftir fyrra slysið
fékk Guðmundur að bíða svo mán-
uðum skipti eftir aðgerð á hrygg og
hálsi. „Mér reiknast til að fyrsta ár-
ið hafi ég tekið inn um 8.000 töflur.
Ég var farinn að taka pillur við
aukaverkunum á öðrum pillum og
fann það hreinlega að lífið var
smám saman að fjara úr mér,“ segir
hann.
Varð það Guðmundi til happs að
hann hringdi inn í útvarpsþátt
skömmu fyrir kosningar þar sem
Davíð Oddsson sat fyrir svörum í
beinni útsendingu. „Ég spurði hann
hvort það gæti verið eðlilegt að
bíða svona lengi. Ég hafði meira að
segja fengið tryggingafélagið mitt til
að fallast á að borga fyrir aðgerð-
ina, því það var ódýrara en að láta
mig bíða á bótum, en það mátti
ekki heldur. Davíð benti mér á að
tala við landlækni, sem ég gerði, og
viku síðar var ég kominn á skurð-
borðið. Halldór Jónsson skurð-
læknir, sá mikli snillingur, fram-
kvæmdi aðgerðina og sagði hann
mér að ástandið á mér hefði verið
orðið þannig að ég hefði varla mátt
hnerra eða ég hefði getað lamast.“
Guðmundur segir tvennt hægt
að læra af reynslu hans: Í fyrsta lagi,
að fólk sætti sig ekki við óhóflega
langa bið eftir meðferð og hiki ekki
við að leita beint í toppana ef þess
þarf. Í öðru lagi að láta ekki bjóða
sér að vera á verkjalyfjum í langan
tíma. Verkjalyf eigi bara að vera
skammtímalausn og geti farið mjög
illa með líkamann eftir margra
mánaða notkun. „Verkjalyf gera
ekki gagn nema í 1-3 mánuði og
þarf líkaminn alltaf stærri og stærri
skammta. Skaðlegu áhrifanna gætir
í langan tíma á eftir og get ég t.d.
enn þann dag í dag ekki tekið lyf á
borð við íbúprófen því þá fer mag-
inn minn gjörsamlega í klessu.“
Fann sína eigin meðferð
Þar komum við að þriðja atriði
sem Guðmundur hefur lært af
reynslunni: að sjúklingar leiti sjálfir
GUÐMUNDUR KRISTINSSON
8.000 töflur við verkjum
* Það erenginnsem gerir
neitt fyrir þig
nema þú
sjálfur.