Morgunblaðið - Sunnudagur - 30.08.2015, Blaðsíða 48
48 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30.8. 2015
Á sunnudag lýkur í safninu í Króki við
Garðakirkju á Garðaholti sýningunni
„Náttúrufantasía í Króki“. Jafnframt er
það síðasti dagurinn sem safnið er opið í
sumar.
Á sýningunni er verkum mæðgnanna
Rúnu K. Tetzschner og Kömmu Níels-
dóttur, málverkum og þæfðum ullar-
verkum, stillt upp í hlöðunni við Krók.
Í verkum Rúnu renna raunveruleiki og
draumur saman í náttúrufantasíu þar sem
norðurljós sveiflast, fjöll blika og ljósverur
svífa um meðal manna. Þau kallast á við
þæfða fjallaskúlptúra Kömmu, álfahúfur og
litríkar ljósslæður úr ull og silki.
Allir eru velkomnir og ókeypis inn.
SÝNING Á GARÐAHOLTI
FANTASÍA Í KRÓKI
Krókur er bárujárnsklæddur burstabær sem
var byggður upp úr torfbæ milli 1923 og 1944.
Hústökusýningin verður opnuð í dag í hinu
gamla húsi á Bergstaðastræti 25.
Hópur listamanna sýnir verk á hústökusýn-
ingu Ekkisens sem verður opnuð í dag, laug-
ardag, klukkan 17, í tveggja hæða háu og ald-
argömlu einbýlishúsi á Bergstaðastræti 25.
Sýningin er önnur í röð hústökusýninga á
vegum Ekkisens, sýninga- og viðburðarýmis,
en fyrr í sumar var opnuð hústökusýning í
niðurníddu einbýlishúsi á Stöðvarfirði. Um
tuttugu listamenn úr ýmsum áttum hafa boð-
að þátttöku sína. „Markmiðið með hústöku-
sýningunum er að viðhalda sjálfbærni í sýn-
ingarstarfsemi myndlistarmanna og virkja
sköpunarkraftinn,“ segir Freyja Eilíf Loga-
dóttir, sem opnaði sýningarrýmið Ekkisens
fyrir ári í óíbúðarhæfum kjallara hjá ömmu
sinni á Bergstaðastræti 25B.
SAMSÝNING EKKISENS
HÚSTAKA II
„Bláklædda konan – Ný
rannsókn á fornu kumli“
er yfirskrift málþings sem
haldið verður í fyrirlestr-
arsal Þjóðminjasafnsins í
dag, laugardag, klukkan 13
til 15. Er þingið haldið í
tengslum við samnefnda
sýningu og nýútkomna
bók.
Á málþinginu verður greint frá nýjum nið-
urstöðum rannsókna á kumli landnámskonu
sem fannst árið 1938 í gröf á Austurlandi.
Inngangserindi málþingsins flytur dr. Stein-
unn Kristjánsdóttir fornleifafræðingur. Þá
mun Joe W. Walser III segja frá niðurstöðum
greininga á beinaleifum úr kumlinu og Julia
Tubman frá forvörslu mjúkvefjar. Að lokum
greinir Michèle H. Smith frá niðurstöðum
aldursgreininga á textíl, skarti og klæðnaði
bláklæddu konunnar.
MÁLÞING Í ÞJÓÐMINJASAFNI
SÚ BLÁKLÆDDA
Bein úr kumlinu.
Menning
É
g er kominn til Íslands til að feta
í fótspor ævintýramannsins Jör-
undar hundadagakonungs, eins
og hann er þekktur hér á landi,“
segir ástralski rithöfundurinn,
sagnaþulurinn og fjallaleiðsögumaðurinn
Bert Spinks. Þessi glaðbeitti ungi maður er
frá eyjunni Tasmaníu, sunnan við meginland
Ástralíu, þar sem Jörgen Jörgensen sem við
köllum einnig Jörund kom fyrst að landi ár-
ið 1803, sem skipverji í áhöfn sir Josephs
Banks. Hann tók þá þátt í að stofa Hobart
sem í dag er helsta borgin á eynni. 23 árum
síðar kom hann aftur til Tasmaníu og þá
sem refsifangi sem hafði afrekað ýmislegt,
þar á meðal að ríkja sumarlangt 1809 yfir
þessari eyju lengst í norðri.
Spinks hélt í vikunni til Þingvalla, þar
sem hann dvelur nú í nokkra daga við sam-
ræður við menn og undirbúning, en síðan
gengur hann einn norður á bóginn, gömlu
þjóðleiðina yfir Kaldadal, þá Arnavatnsheiði
og niður í Vatnsdal, og fetar sig síðan milli
kaupstaða austur til Akureyrar. Sömu leið
og Jörundur fór þegar hann sótti heim
kaupmenn á Norðurlandi sumarið 1809.
Spinks hyggst að ferðinni lokinni skrifa um
hana greinar og stefnir einnig markvisst á
bók.
„Ég hef forðast að skoða ljósmyndir frá
þessum slóðum sem ég fer hér um, svo ég
komi að þeim með sem ferskastri sýn,“ segir
hann og bætir við að landslagsmyndir sem
birtist á netinu séu gjarnan óáhugaverðar
klisjur sem skemmi bara fyrir upplifun.
Heillaðist af sögu Jörundar
Spinks segist styðjast við ýmsar heimildir
við undirbúning göngunnar, til að mynda
skrif ástralsks sagnfræðings sem hafi rann-
sakað sögu og ferðir Jörgens og skrif Helga
Briem. Fyrir vikið viti hann býsna vel hvaða
leið Jörgen hafi farið norður til Akureyrar.
„Það eru nokkur ár síðan ég fór að kynna
mér sögu Jörundar,“ segir hann. „Fyrir um
ári síðan ákvað ég að ráðast í langa göngu á
þessu ári og þá kom ferðalag Jörundar upp
í hugann. Ferðaáætlunin varð smám saman
til, með því að lesa mér til og liggja yfir
kortum af Íslandi. Ég hef líka lagt mig eftir
því að kynna mér sögu bæja og kaupstaða
sem hann heimsótti, þjóðsögur, munnmæli
og annað slíkt. Ég sá fljótlega að þetta
ferðalag yrði áskorun, auðugt af allrahanda
sögum, ekki bara um Jörund heldur líka um
Gretti sterka og margar aðrar persónur,
langt en ekki of hættulegt – þó hér geti ver-
ið allra veðra von, rétt eins og heima hjá
mér á Tasmaníu.“
Áhugamál Spinks koma saman í þessu
áhugaverða ferðalagi; hann er jú reyndur
leiðsögumaður göngumanna um fjöll og firn-
indi, rihöfundur og áhugasamur um sögu og
mannlíf. „Þess vegna finnst mér líka svo
áhugavert að leggja í þetta ferðalag um Ís-
land, því hver ferð hér verður um leið að
bókmenntaferðalagi. Hér er í senn tilkomu-
mikið og ægifagurt landslag, forvitnileg jarð-
fræðisaga, og svo eru það bókmenntirnar,
fornar og nýjar, og fjöldi nafna og persóna
virðist tengjast hverjum stað.“
Eins og margir ungir Ástralir lagðist
Spinks í heimshornaflakk fljótlega upp úr
tvítugu og bjó hér og þar næstu árin. Hann
segist þá hafa áttað sig sífellt betur á því
hvað heimahagarnir á Tasmaníu væru
áhugaverðir.
„Fólk spurði mig margs um Tasmaníu og
sögu eyjunnar og ég gat rifjað upp ýmsar
áhugaverðar frásagnir, um sakamenn,
mannaveiðara, mannætur, frumbyggja…
sumt af því býsna hroðalegt,“ segir hann og
brosir. „Þegar ég kom heim vildi ég halda
áfram að kanna þessar sögur og las þá frá-
bæra bók eftir Nicolas Shakespeare, In
Tasmania. Þar las ég fyrst um þennan
drykkfelda fanga sem varð lögregluþjónn og
var fyrrum konungur yfir Íslandi. Ég heill-
aðist af þessari sögu. Þá hefur verið skrifuð
vönduð ævisaga Jörundar, þykk og mikil
bók þar sem unnið er úr fjölda frumheim-
ilda. Hún nýtist mér vel.“
Nú er komið að þessu
Spinks hefur verið kallaður „óopinber opin-
ber sagnaritari Tasmaníu“ í dag. Hann hef-
ur fengist við allrahanda skrif um heima-
landið, sögu þess og náttúru, og hefur auk
þess fjallað um bjórgerð og það hörkulega
afbrigði ruðningsíþróttarinnar sem kennd er
við „Aussie rules“, svo eitthvað sé nefnt. Þá
hefur hann fengist við smásagnaskrif, lesið
upp ljóð sín víða um lönd, allt frá Lettlandi
til Los Angeles, og var fyrsti listamaðurinn
sem var boðið að starfa um mánaðartíma í
listamannanýlendu á blómabúgarði í Kali-
forníu.
Á undanförnum misserum hafa þeir Jón
Torfason og Einar Sæmundsen verið Spinks
innan handar við öflun upplýsinga af ýmsu
tagi, og við að setja saman ferðaáætlunina.
Þá dvaldi hann vikurnar fyrir komuna til Ís-
lands í Lundúnum og las þar á British
Library ýmis bréf og skjöl Jörgens og upp-
kastið að fjórum ófullgerðum skáldsögum
hans. Hann kynnti sér líka vel sögur ferða-
langa sem komu hér við á síðustu öldum,
hann nefnir höfundana bresku Trollope,
W.H. Auden og Louis McNeice, William
Morris og W.G. Collingwood.
„En nú er komið að þessu. Ég legg af
stað frá Þingvöllum, með tjald, svefnpoka,
lítinn prímus – og mikið af kúskús,“ segir
hann og hlær. „Og ég hlakka mikið til.
Heima í Tasmaníu er hægt að rekja sig eftir
náttúrusögu og mannvistarleifum, hvernig
kengúruslóð varð að göngustíg frumbyggja,
þá að stíg fyrir veiðimenn og loks er hann
gönguleið ferðamanna sem hafa áhuga á að
sjá og njóta náttúrunnar. Hér tel ég mig
eiga von á að gera lagst í svipaðar pælingar,
þó ég viti að hálendið hafi ekki verið byggt
nema þá útilegumönnum. En hér er líka svo
ríkulegur sagnasjóður tengdur þessum slóð-
um öllum og ég hlakka til að lesa meira og
spyrja viðmælendur út í þær.“
Spinks hyggst koma niður af Grímstungu-
heiði í Vatnsdal rétt fyrir miðjan september
og er kominn með lista af nöfnum íbúa þar
um slóðir sem áhugavert kann að vera að
spjalla við. „Fyrir mér er það stór hluti sög-
unnar,“ segir hann. „Hugmyndin um sögu er
svo víðfeðm. Það má velta fyrir sér aðstæð-
um á hverjum stað þegar Jörundur kom
þar, til að mynda að Þingeyrum, og svo því
hvernig staðurinn er í dag og hvernig er bú-
ið þar. Þá voru samin þar sum helstu mið-
aldahandritin; þessi saga hefur svo mörg og
áhugaverð lög.“
Þannig að búast má við því að Spinks
muni sífellt vera að skrifa athugasemdir hjá
sér.
Hann klappar á minnisbókina og pennann
sem standa upp úr brjóstvasanum. „Ég er
alltaf með bókina með mér og í loks hvers
dags skrifa ég niður hugleiðingar mínar og
upplifanir; það hef ég gert lengi. Vonandi
blotna bækurnar ekki og eyðileggjast á leið-
inni, eins og gerðist hjá plöntufræðingnum
William Hooker sem kom með Banks til Ís-
lands. Það kom upp eldur á bátnum og hann
missti öll sín minnisblöð frá ferðinni. Þvílík
martröð,“ segir hann og hristir höfuðið.
„Einu sinni týndi ég dagbók á Indlandi, með
skrifum heils árs, og taldi hana að fullu glat-
aða. En hún fannst nú nýlega, mörgum ár-
um seinna, á heimili í Rajasthan. Og náung-
inn vill ekki senda mér hana í pósti – segir
að ég verði að sækja hana. Ég verð að koma
þar við á heimleiðinni frá Íslandi og sækja
bókina,“ segir Spinks og glottir.
Verkefni um staði og minningar
Hann spyr um þekkingu fólks á Íslendinga-
sögunum á þeim slóðum þar sem þær eru
sagðar hafa gerst, hlakkar til að spyrjast
fyrir um þær. Langar að vita hvort fólk sé
að fjarlægjast þennan forna sagnaheim.
Blaðamaður fullvissar hann um að hans
reynsla sé sú að svo sé ekki.
„Ég hlakka líka til að ræða við fólk hér
um Jörund og hvaða mynd það hefur af
honum. Í Tasmaníu er hann algjör jaðar-
karakter en hér stóð hann að eina valdarán-
inu!“ Spinks hlær.
„Ef ég dreg þetta verkefni mitt saman þá
er það í raun um staði og minningar. Það
mætti jafnvel segja að titill íslenska leikrits-
ins Þið munið hann Jörund væri fullkomin
yfirskrift á þessu verkefni mínu. Og Jör-
undur er áhugaverður að svo mörgu leyti, til
að mynda vegna þess að sjálfum var honum
afar annt um orðspor sitt. Nú er hans
minnst á margskonar hátt, gjarnan á nei-
kvæðan hátt en það er líka sitthvað jákvætt
BERT SPINKS ER LAGÐUR AF STAÐ GANGANDI NORÐUR Í LAND
Í fótspor Jörundar
„ÉG SÁ FLJÓTLEGA AÐ ÞETTA FERÐALAG YRÐI ÁSKORUN,“ SEGIR TASMANÍUBÚINN BERT SPINKS SEM GENGUR
NÚ YFIR HEIÐAR NORÐUR Í LAND, SÖMU LEIÐ OG JÖRUNDUR HUNDADAGAKONUNGUR FÓR SUMARIÐ 1809.
HANN HYGGST AÐ FERÐALAGINU LOKNU SKRIFA GREINAR OG VONAST TIL AÐ ÆVINTÝRIÐ ENDI SEM BÓK.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Mynd á Ros-brúnni í Tasmaníu sem talin er vera
af Jörundi og gerð af honum sjálfum.
Morgunblaðið/Friðþjófur
Jörgen Jörgensen - Jörundur hundadagakon-
ungur um það leyti er hann réði yfir íslandi.