Morgunblaðið - Sunnudagur - 30.08.2015, Blaðsíða 46

annars birta grein í vetur í vísindatímaritinu Nature um
kvikuganginn sem myndaðist í Bárðarbunguumbrotunum og
höfum áður birt í þessu tímariti aðra grein um kvikuhreyf-
ingar í eldgosinu í Eyjafjallajökli. Báðar fengu umtalsverða
athygli,“ segir Freysteinn.
Spurður um tímaramma verkefnisins segir Freysteinn
hópinn verða mjög upptekinn næstu tólf mánuði en rann-
sóknir af þessu tagi komi til með að halda áfram næstu ár-
in. „Takist okkur að vinna vel úr þessum gögnum og túlka
þau í tengslum við ferli sem eiga sér stað almennt í rótum
eldstöðva þá getur það vakið athugli á alþjóðavettvangi. Það
er markmiðið, að skilja eldfjöll í heiminum sem kerfi í
heild.“
Óvenju fjölbreytt eldvirkni
Áhugi alþjóðavísindasamfélagsins á eldvirkni á Íslandi hefur
löngum verið mikill og Freysteinn segir hann síst að dofna.
„Horft er til þess að á Íslandi er óvenju fjölbreytt eldvirkni
og mismunandi eldgos. Eyjafjallajökull var dæmi um
sprengigos, í fyrra varð þetta mikla hraungos og svo fram-
vegis. Það hjálpar líka til að við höfum verið að fá styrki frá
Evrópusambandinu til að skilja innviði eldfjalla betur og í
því samhengi kom gosið í fyrra á mjög heppilegum tíma.“
Freysteinn segir alltaf gaman að vera jarðvísindamaður á
Íslandi en viðurkennir að það hafi verið óvenju skemmtilegt
upp á síðkastið. „Það hefur verið mjög spennandi og margir
rannsóknarhópar sem hafa verið að fá mikilvæg gögn. Þá
vegur samfélagsþjónusta, ef svo má segja, alltaf þyngra í
starfi jarðvísindamanna. Það er ráðgjöf og upplýsingamiðlun
til almennings hefur verið sett í forgang hjá mörgum. Þess
vegna er mikilvægt að safna sem flestum gögnum til að
geta gefið sem allra bestar upplýsingar.“
S
væðið sem undir er í rannsókn Jarðvísindastofn-
unar og Veðurstofunnar innifelur Vonarskarð,
svæðið kringum Nýja-dal, Öskju og Tungnafells-
jökul, en rannsóknin er hluti af stærri rann-
sóknum á gosbeltum Íslands. Þegar Kristinn
Ingvarsson, ljósmyndari Háskóla Íslands, heimsótti vís-
indamennina í Öskju á dögunum var verið að gera nákvæm-
ar GPS-landmælingar til að freista þess að meta hvaða ferli
er í gangi í eldfjallinu og hvort það hafi breytt sinni hegðun
í tengslum við umbrotin í Bárðarbungu, en Askja er mik-
ilvirkasta eldstöðin á svæðinu.
Að sögn Freysteins Sigmundssonar, jarðeðlisfræðings hjá
Jarðvísindastofnun Háskóla Íslands, munu niðurstöður úr
þeirri rannsókn liggja fyrir á næstu vikum. „Við söfnuðum
þarna mæligögnum og nú þarf að vinna mjög nákvæmlega
úr þeim. Þessar upplýsingar ættu að bæta miklu við þau
gögn sem við búum yfir nú þegar. Margir koma að því að
skilja einstaka þætti í þessum jarðskorpuhreyfingum. Þetta
eru mjög litlar hreyfingar, sem við erum að reyna að mæla,
millimetrar og sentímetrar, og til að setja málið í samhengi
getum við sagt að þessar hreyfingar eigi sér stað á sama
hraða og neglurnar á okkur vaxa,“ segir hann.
Askja hefur verið að síga
Tungnafellsjökull er nær Bárðarbungu en Askja og Frey-
steinn segir jarðskjálfta hafa orðið þar og nú sé verið að
meta hvort kvikuhreyfingar hafi orðið líka. „Askja hefur á
síðustu árum verið að síga um nokkra sentímetra á ári
vegna þrýstiminnkunar í rótum eldstöðvarinnar og við vilj-
um athuga hvort það ferli hefur breyst.“
Hann nefnir líka atburð sem týndist svolítið í eldsumbrot-
unum á síðasta ári, en það er berghlaupið mikla sem varð í
Öskju 21. júlí. Verið er að rannsaka tengsl þess við jarð-
skorpuhreyfingar og sérstaklega hvort landsig í Öskju hafi
hugsanlega átt þátt í því að koma þessu berghlaupi af stað.
Að sögn Freysteins bendir margt til þess.
Mælingar á jarðskorpuhreyfingum eru fjölþættar. Má þar
nefna nákvæmar hæðarmælingar, sem gerðar hafa verið
reglulega í Öskju frá 1983, en að sögn Freysteins var ekki
hægt að gera þær mælingar núna fyrir þær sakir að mæli-
punktarnir voru undir snjó. „Það er óvenju mikill snjór í
Öskju um þessar mundir sem gerði það af verkum að við
urðum að breyta mæliprógramminu okkar,“ segir hann.
Svo sem gefur að skilja er best að safna upplýsingum á
hálendinu síðari hluta sumars. Og tíminn er naumur enda
sumarið stutt hér um slóðir. „Veturinn gæti komið strax í
september,“ segir Freysteinn hlæjandi.
Einnig má nefna nákvæmar GPS-landmælingar, svo sem
gerðar voru nú, og gervitunglamælingar, svokallaðar InS-
AR-mælingar, sem byggjast alfarið á gervitunglamyndum.
Samstarf við erlendar stofnanir
Verkefnið er umfangsmikið en yfir tuttugu vísindamenn
taka þátt í því með einum eða öðrum hætti. Átta manns
voru við mælingar á svæðinu á dögunum. Erlendar vís-
indastofnanir koma einnig að verkefninu og með hópnum að
þessu sinni var vísindamaður frá háskólanum í Leeds í Eng-
landi. Að sögn Freysteins er tilgangurinn með því samstarfi
að bæta vöktun á þessu svæði með því að túlka saman mæl-
ingar á jarðskorpuhreyfingum og breytingum á þyngdar-
sviðinu. Gert var sérstakt átak í þannig mælingum í ár.
„Þetta samstarf hefur gert okkur kleift, leyfi ég mér að
segja, að vera leiðandi á alþjóðlega vísu í að túlka þau ferli
sem eiga sér stað í innviðum eldfjalla. Við fengum meðal
46 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30.8. 2015
Jarðvísindi