Þjóðmál - 01.03.2006, Side 78

76 Þjóðmál Vor 2006
Rannsóknarnefndir
Í.39 .. gr .. stjórnarskrár. Íslands. er. heim-ildarákvæði. að. skipa. megi. nefndir.
alþingismanna.til.að.rannsaka.mikilvæg.mál.
er.varða.almenning ..Alþingi.getur.veitt.þess-
um.nefndum.heimild.til.að.afla.allra.gagna,.
munnlegra. sem. skriflegra,. af. embættis-
mönnum. og. einstökum. mönnum .. Því. er.
haldið. fram.að.þetta. ákvæði. stjórnarskrár-
innar.sé.með.öllu.óvirkt,.enda.beinist.máls-
ástæður.eða.málefni,.sem.eru.tilefni.tillögu.
um.skipan.rannsóknarnefndar.á.grundvelli.
ákvæðisins,.yfirleitt.að.sitjandi.ráðherra.eða.
málaflokki. hans. sem. stjórnarmeirihlutinn.
ver ..Á.síðustu.40.árum.hafa.um.50–60.til-
lögur. um. skipan. rannsóknarnefndar. með.
stoð.í.39 ..gr ..stjórnarskrárinnar.verið.fluttar.
en. allar,. utan. ein,. verið. felldar .9. Jafnframt.
er. í.26 ..gr .. laga.nr ..55/1991.um.þingsköp.
Alþingis. heimild. til. að. fela. fastanefndum.
þingsins. ákveðið. rannsóknarvald,. eins. og.
áður.hefur.verið.greint,.en.það.ákvæði.hefur.
einnig.sjaldan.verið.nýtt ..Sú.skoðun.hefur.
komið. fram.að.þar. sem.þessum.ákvæðum.
hafi. ekki. verið. beitt. „skorti. mikilvægan.
grundvöll. virkrar. ráðherraábyrgðar. sem. er.
nauðsynlegur. þáttur. í. uppbyggingu. okkar.
lýðræðisþjóðfélags“ ..Jafnframt.sýni.reynslan.
frá. nágrannalöndum. okkar. „að. rannsókn.
eftirlitsnefnda. sem. þingið. setur. til. starfa.
er. oft. forsenda. þess. að. unnt. er. að. draga.
ráðherra.til.ábyrgðar.fyrir.afglöp.eða.misfell-
ur.í.starfi“ .10
Ýmsar. hugmyndir. hafa. komið. fram. um.
hvernig. megi. styrkja. rétt. minnihluta. á.
þingi.til.eftirlits.með.framkvæmdavaldinu,.
t .d ..með.því.að.tiltekinn.fjöldi.þingmanna,.
t .d ..þriðjungur.þeirra,.gæti.krafist.skipanar.
rannsóknarnefndar.á.grundvelli.ákvæðisins.
í. stað. meirihluta. þingmanna. í. dag .11. Sá.
möguleiki. væri. þó. fyrir. hendi. að. í. stað.
þess.að.skipa.þingmenn.í.slíkar.rannsóknar-
nefndir. væri. hægt. að. skipa. menn. utan.
þings,. t .d .. sérfræðinga,. rannsóknardómara.
o .s .frv .. Með. heimildum. sem. þessum. væri.
lýðræðið.styrkt.og.aðhald.við.stjórnarmeiri-
hlutann.aukinn ..
Í.umræðum.um.skipan.rannsóknarnefnd-
ar. í. Landsbankamálinu. svokallaða. á. árinu.
1998,.sem.að.framan.er.greint,.tiltekur.þá-
verandi. forsætisráðherra,. Davíð. Oddsson,.
ýmis. efnisleg. rök. gegn. því. að. ákvæði. 39 ..
greinar.stjórnarskrárinnar.sé.beitt ..Þannig.sé.
það.t .d ..meginforsenda.við.rannsókn.mála.að.
rannsakendur.komi.að.málunum.fordóma-
laust. og. með. opnum. huga .. Rannsókn-
arnefnd.sem.skipuð.væri.þingmönnum.sem.
hefðu.fyrirfram.ákveðnar.skoðanir.á.viðkom-
andi.máli.og.hafa.beitt.þeim.í.rökstuðningi.
í. umræðu. um. skipan. rannsóknarnefndar.
væru. eftir. að. „hafa. kveðið. upp. þunga. og.
harðorða.dóma“.varla.til.þess.bærir.að.taka.
þátt.í.rannsókn.viðkomandi.máls .12.
Í.skýrslu.sem.ber.heitið.„Könnun.á.hlut-
verki.rannsóknarnefnda.löggjafarþinga.í.tólf.
aðildarríkjum. Evrópubandalagsins“13. og. er.
frá.upphafi.níunda.áratugar.20 ..aldar.er.gerð.
grein.fyrir.stöðu.þessara.mála.í.viðkomandi.
löndum ..Í.niðurstöðukafla.skýrslunnar.segir.
að.í.11.löndum.af.þeim.12.sem.skoðuð.voru.
hafi.þingin.heimildir.til.að.skipa.rannsókn-
arnefndir. sem. hefðu. það. hlutverk. að. hafa.
eftirlit.með.framkvæmdavaldinu.og.upplýsa.
um. lögbrot. eða. tilhneigingar. í. þá. átt. með.
því. að. rannsaka. athafnir. ríkisstjórnarinnar.
og.stjórnvalda ..Í.öllum.tilvikum,.utan.þýska.
þingsins,. þyrfti. meirihluti. þingmanna. að.
samþykkja.skipan.nefndarinnar ..Í.Bretlandi.
var.hins.vegar.sú.leið.farin.að.fela.stofnunum.
óháðum.þinginu.það.verkefni. að. rannsaka.
lögbrot.hjá.hinu.opinbera.og.slíkt.fyrirkomu-
lag.hafði.tíðkast.frá.árinu.1921 ..Ætlunin.var.
að.tryggja.að.rannsókn.yrði.ekki.fyrir.póli-
tískum. áhrifum. frá. stjórnmálaflokkunum ..
Þessar.upplýsingar.eru.settar.fram.hér.með.
þeim. fyrirvara. að. þær. eru. komnar. til. ára.
sinna ..