Þjóðmál - 01.03.2009, Blaðsíða 94

92 Þjóðmál VOR 2009
hagsmunir væru fyrir Íslendinga að taka
þátt í því alþjóðasamstarfi en að gerast
útlagaríki utan þess . Krafan um sérákvæði
fyrir Íslendinga hafi verið til að hafa
svigrúm til frekari stóriðjuframkvæmda sem
Framsóknarmenn brýndu fyrir mönnum að
hefði hnattrænan ávinning þar sem aflið væri
fengið úr endurnýjanlegum orkugjöfum .
Ályktun hennar er sú að þar sem stjórnvöld
gerðu svo lítið í loftslagsmálum í öðrum
geirum þá hafi umhyggjan fyrir umhverfi
jarðar ekki ráðið ferðinni þegar leitað var
undanþágu frá losunar ákvæðum .
Stórviðburður þess tímabils sem fjallað er
hér um er án efa 11 . sept emb er 2001 . Ekki
væri um fjöllun í þessari bók um íslenska
friðargæsluliða Afgan istan nema fyrir þann
atburð einan . Hrun Sovétríkj anna árið 1991
hafði sannarlega dregið úr hernaðarmikil­
vægi Íslands en með þessum eina atburði
fór öll athygli bandamanna okkar í vestri á
aðrar vígstöðvar . Í upphafsgrein bókarinnar
rek ur Valur Ingimundarson sagnfræðingur
þá at burðarás sem leiddi til brotthvarfs
bandaríska hersins 30 . september 2006 .
Þegar eftir að Mikhaíl Gorbatsjov varð
leiðtogi Sovétríkjanna dró verulega úr
hernaðarumsvifum Sovétmanna við Ísland
vegna þeirrar þíðu sem komst á í sam­
skiptum þeirra við Bandaríkjamenn og
með falli Sovétríkjanna var sjálfgefið að
ekki var nauðsyn á jafn öflugu eftirliti
Bandaríkjamanna frá Íslandi með umferð
sem sífellt fór minnkandi og fól ekki
lengur í sér sömu ógn . Engu að síður
tókst Íslendingum að fá því framgengt
að hér yrðu orrustuþotur 14 árum lengur
en Bandaríkjaher vildi . Valur telur
Íslendinga einungis hafa náð að fresta því
óumflýjanlega og um margt hafa of met ið
samningsstöðu sína . Dyggur stuðningur
ís lenskra stjórnvalda við bandaríska
utanríkis stefnu hefði komið Íslendingum
til góða . Sambær i leg ur stuðningur eftir
lok kalda stríðsins, s .s gagn vart stækkun
NATO til austurs og stuðningur við stríðin
í Afganistan og Írak, hafi hins vegar í litlu
gagnast Íslendingum í samningaviðræðum
þeirra við Bandaríkjamenn . Ljóst er að bæði
Davíð Oddsson og Halldór Ásgrímsson
tóku verulega pólitíska áhættu með
afdráttarlausum stuðningi sínum við innrás
Bandaríkjamanna í Írak 2003 stuttu fyrir
kosningar hér á landi . Valur fullyrðir að
þeir Davíð og Halldór hafi gert sér vonir
um að afstaða þeirra kæmi þeim til góða
í samningaviðræðum um áframhaldandi
viðbúnað varnarliðsins .
Baráttuna fyrir áframhaldandi veru
orrustu þotna á Íslandi má að mörgu
leyti skilja . Veran í varnarbandalaginu
NATO átti að tryggja Ís lendingum stað­
bundn ar varnir, þ .e . að landið væri varið
mögulegum árásum en þyrfti ekki að
treysta á fjarlægar varnir bandamanna
sinna og viðbragð ef á landið yrði ráðist .
Sú röksemd var sömuleiðis notuð gegn
andstæðingum Atlantshafsbandalagsins
sem héldu því fram að Ísland væri einungis
hlekkur í herstöðvakeðju Bandaríkjanna og
viðbúnaður hér þjónaði ekki hagsmunum
Íslands . Valur er í grein sinni um margt
gagnrýninn á meðhöndlun íslenskra stjórn­
valda í samningum sínum við Bandaríkja­
menn . Hann gagnrýnir inni stæðu laus ar
hótanir þeirra um uppsögn varnar samn­
ingsins . Það má líka deila um hvort skýlaus
krafa Íslendinga um áframhaldandi viðveru
orrustu þotna á Íslandi hafi verið misráðin og
betur hefði farið á að leita í upphafi annarrar
öryggis tengingar við Bandaríkjamenn í ljósi
minnk andi mikilvægis landsins í þeirra
augum í stað þess að þurfa að horfast í augu
við einhliða ákvörðun þeirra .
Styrkur þessarar bókar felst í því hversu
ólíkir fræðimenn eru fengnir til verksins
vegna þess hve íslensk utanríkispólitík
er orðin margþættari og hulin augum