Morgunblaðið - 17.09.2015, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. SEPTEMBER 2015
Næring Ungt og efnilegt fólk tekur til matar síns fyrir framan Menntaskólann í Reykjavík eftir að hafa fengið góðan dagsskammt af andlegri næringu og sálarfæðu sem nýtist vonandi alla ævina.
Eggert
Margir fara mikinn í réttlætingu
á refsiaðgerðum gagnvart Rússum.
Sitthvað er tínt til. Talað er um
„grundvallarsiðgæði“ sem aldrei
skuli hvikað frá – og alls ekki undir
nokkrum kringumstæðum megi
láta veraldlega hagsmuni villa sér
sýn, til dæmis þegar í húfi sé að
koma afurðum á markað.
Gott og vel. Erum við tilbúin að
gera það?
Alltaf verið horft til hagsmuna
Ekki verður sagt um Íslendinga að þetta hafi
hingað til verið leiðarljósið. Í Sovétríkjunum
sálugu stóðu yfir miklar ofsóknir um miðja síð-
ustu öld í nafni rétttrúnaðar Stalínisma. Engu
að síður var því tekið fagnandi af Íslands hálfu
er Sovétmenn gerðu við okkur viðskiptasamn-
ing árið 1953. Hún mun hafa heitið Lavrova
sem fór fyrir samninganefnd Sovétmanna. Son-
ur hennar er Sergei Lavrov, núverandi utan-
ríkisráðherra Rússlands. Hann er væntanlega
ennþá sonur mömmu sinnar og þekkir því til
þessarar sögu. Samningurinn kvað á um að við
keyptum olíu af þeim, þeir fisk af okkur. Þetta
kom báðum vel. Ekki síður Íslandi.
„Vinaþjóðir“ beita sér
Ísland var í þröngri stöðu á þessum tíma.
Hinum hefðbundnu „vinaþjóðum“ í nýstofnuðu
NATO var lítið gefið um ný fiskverndarlög Ís-
lendinga og Bretar höfðu ákveðið refsiaðgerðir
gegn Íslandi, að heimila ekki íslenska fisksölu, í
hefndarskyni fyrir þá ákvörðun að reka togara
þeirra út úr Faxaflóanum og Breiðafirðinum og
færa landhelgina í fjórar mílur til verndar fisk-
stofnunum. Þetta var ekki bara hefnd heldur
tilraun til að knýja Íslendinga til að hverfa frá
fiskverndarstefnu sinni, með öðrum orðum,
þvingunaraðgerðir harðdrægra hags-
munaaðila.
Hin veraldlega siðferðisvog
Til sanns vegar má færa að siðferðileg rök
hafi verið Íslands megin í þessum átökum. En
það var við þessar aðstæður sem við snerum
okkur til ríkis sem þá hafði valtað yfir heilar
þjóðir með ofbeldi og yfirgangi, þar á meðal
lagt undir sig Eystrasaltsríkin. Þarna vógust á
veraldlegir og siðferðilegir hagsmunir undir
skugga mannréttindabrota. Sá skuggi virðist
þó ekki hafa skyggt á ánægju Íslendinga yfir
því að ná sínu fram gagnvart þeim sem vildu
beita þá ofríki.
Hryðjuverkaríkið Ísland!
Það er reyndar ekkert nýtt að
horfa þurfi til vogarskála sið-
ferðis og hagsmuna. Bretland
skilgreindi Ísland sem hryðju-
verkaríki haustið 2008 og reyndi
ásamt „vinaþjóðum“ að knýja
okkur til undirgefni, að borga
Icesave með vöxtum! Það voru
ekki Íslendingar sem þá vildu
skilja sig frá „lýðræðisþjóð-
unum“ heldur vildu „lýðræð-
isþjóðirnar“ aðskilja okkur frá
sér, eða svo lengi sem við létum
ekki að þeirra vilja. Þess vegna vorum við sett á
lista með Norður-Kóreu og Al Queda.
Ekki leiðitamur og hrakinn úr embætti
Í Úkraínu erum við að tala um enn grimmari
hluti. Því þar er verið að drepa fólk. Engu að
síður skal enn spurt um „grundvallarsiðgæðið“
eins og það heitir í umræðunni um aðkomu Ís-
lands að Úkraínudeilunni. Þykir okkur hin sið-
ferðislega réttlæting í þeim hildarleik vera
ESB- og NATO-megin og þar með Íslands?
Ekki er ég á því máli. Ég vil altént spyrja hvort
það hafi verið í lagi að steypa lýðræðislega
kjörnum stjórnvöldum í Úkraínu með fulltingi
og beinni íhlutun „okkar“ eins og gert var í
febrúar 2014? Þáverandi forseti Úkraínu þótti
draga taum Rússa, enda sjálfur frá austurhér-
uðum Úkraínu, og neitaði að halla sér að ESB
og NATO. Þar með voru hans örlög ráðin.
Hervald gegn þjóðaratkvæðagreiðslu
Flestir málsvarar íhlutunar Bandaríkjanna,
ESB og NATO í Úkraínu, eru svolítið feimnir
vegna aðkomu sinnar að valdaráninu og hamra
því á hlutskipti Krímskagans sem Rússar inn-
limuðu eftir þjóðaratkvæðagreiðslu. Það er
Krímskaginn sem allt snýst um, er okkur nú
sagt. En skiptir þá engu máli hver vilji íbúa
Krímskagans er? Ég get tekið undir að ekkert
er gefandi fyrir þjóðaratkvæðagreiðslu sem
fram fór undir járnhæl rússnesks hers – og
ljóst að heildarniðurstaðan er fölsuð – en þegar
hún rímar hins vegar við það sem á undan er
gengið og má þar vísa í þjóðaratkvæðagreiðslu
árið 1991 og síðan 1994, þá má ætla að við höf-
um nokkra vísbendingu um lýðræðislegan vilja.
Ítrekað hefur þannig komið fram að Krímbúar
vilji ekki vera innmúraður hluti af Úkraínu þótt
þar með sé ekki sagt að þeir vilji heyra undir
Rússland. Í maí árið 1992 samþykkti þingið á
Krím að lýsa yfir sjálfstæði að því gefnu að það
yrði samþykkt í þjóðaratkvæðagreiðslu sem
var fyrirhuguð í ágúst þá um haustið. Úkra-
ínuþing brást hart við og sagði að slík kosning
væri ólögleg og forseti Úkraínu hótaði að beita
hervaldi. Þess vegna varð ekkert úr sjálfstæði.
Ríkjahagsmunir mikilvægari en lýðræðið?
Flest okkar líta á lýðræði sem grundvallar-
réttindi. En samt virðist virðing margra fyrir
lýðræðinu ekki ná lengra en svo að framar og
ofar beri okkur skilyrðislaust að virða núver-
andi landamæri ríkja jafnvel þótt íbúarnir vilji
annað! Okkur er sagt að alþjóðalög kveði á um
þetta. Það er kannski ekkert skrítið að nánast
öll ríki heims eru hjartanlega sammála um
þessa reglu hversu órökrétt sem landamærin
eru, iðulega dregin af gömlum konungs- og ný-
lenduveldum eða á grundvelli hernaðarofbeldis
– að ekki sé minnst á gjafmildi einræðisherra
fyrri tíðar! Krústjoff, þáverandi leiðtogi Sovét-
ríkjanna, færði Úkraínumönnum Krímskagann
að gjöf árið 1954 og þar – og með síðari heit-
strengingum einnig – hafi orðið til landamæri,
varin af alþjóðarétti.
Samtrygging gegn lýðræði
En vegna þessarar samtryggingar núverandi
ríkja heims fá Kúrdar, Katalóníumenn, Baskar
og fleiri lítinn stuðning um sjálfsstjórn á hinu
alþjóðlega taflborði stjórnmálanna.
Ekki nóg með það, þegar Tyrkir hófu árásir á
Kúrda innan landamæra Tyrklands og í grann-
ríkjum einnig fyrir nokkrum dögum, þá komu
NATO- ríkin saman til að lýsa stuðningi og
blessa ofbeldið. Á þessum fundi mun lítið hafa
verið rætt um siðferði, hvað þá „grundvallarsið-
gæði“. Enginn virðist hafa haft áhyggjur af því
að í Tyrklandi, sem víðar, hefur fólk til skamms
tíma setið í fangelsi fyrir það eitt að vilja tala
eigið tungumál. Enginn segir neitt enda fang-
elsin innan löglegra landamæra!
Ísland átti rödd á þessum NATO-fundi. Mér
kom ekki á óvart að sú rödd skyldi hafa verið
þögul. Ég furða mig hins vegar á hve áköf
þögnin er í íslenskum fjölmiðlum – mörgum –
þegar kemur að ofbeldi og yfirgangi úr okkar
átt.
Alþjóðaréttur grundvallist á réttlæti!
Fullyrt er að Íslendingar eigi allt sitt undir
því komið að virtur sé alþjóðaréttur. Það eru
orð að sönnu og á við um allar þjóðir heims. En
alþjóðaréttur þróast og breytist, stundum með
átökum. Landhelgisstríðin minna á hve hat-
rammlega var tekist á um útfærslu landhelgi
Íslendinga.
Auðvitað þarf að ræða hvað býr að baki öllum
reglum og öllum lögum því til eru ranglát lög,
líka alþjóðalög. Þannig eru landamæri þvert á
lýðræðislegan vilja ranglát. Líka hvað Krím-
skagann áhrærir. Verkefnið er að þróa alþjóða-
rétt á grundvelli réttlætis- og skynsemisraka.
Hernaðaruppbygging í okkar nafni?
Rússar, undir stjórn Pútíns sem er gamall
KGB foringi, hafa víða vaðið uppi. Og mann-
réttindi eru ekki virt sem skyldi í Rússlandi. En
refsiaðgerðirnar gagnvart Rússum nú snúast
ekkert um þetta heldur átök byggð á stórvelda-
hagsmunum austurs og vesturs.
Á fjósbitanum fitna nú ýmsir. Harðlínuöfl
styrkjast og hergagnaiðnaðurinn fagnar hátíð í
bæ. Allt þetta er í góðu samræmi við áherslur
ríkisstjórnar Íslands því í skýrslu utanríkis-
ráðherrans um utanríkismál sem rædd var á
Alþingi í mars sl., kemur fram mikil ánægja yfir
því að NATO-ríkin hafi skuldbundið sig til að
leggjast í frekari hernaðaruppbyggingu! Það
styðji Ísland og fagni því sérstaklega að tekist
hafi „að stöðva niðurskurð til varnarmála … og
stefna að auknum fjárfestingum á þessu sviði
næsta áratuginn“.
Lítil bón
Ekki ber að skilja þessi skrif á þann veg að
hagsmunagæsla í eigin þágu fyrr á tíð réttlæti
siðferðisbrot síðar. Mér finnst hins vegar mikil-
vægt að horfa til heildarmyndarinnar í ljósi
fyrri tíðar- og samtímasögu og að við tökum al-
vöru umræðu um hvert við viljum stefna. Nán-
ustu samstarfs- og viðskiptaríki okkar, fyrr og
síðar, eru engir englar þegar að er gáð!
Ég styð að við fylgjum sjálfstæðri stefnu í ut-
anríkismálum sem byggist á almennu siðferði
og hvet jafnframt til að við vörumst hvers kyns
tvískinnung. Sérvalin meint siðgæðisstefna Ís-
lands gagnvart Úkraínu og Rússlandi, verður
ekki skýrð með öðru en fylgispekt við ESB og
NATO.
Síðan á ég þá bón að við byrjum á því að
draga úr andheitum stuðningi Íslands við hern-
aðarhyggju og látum ógert að kvaka í eintóna
kór á fundum NATO og ESB.
Eftir Ögmund Jónasson » Sérvalin meint siðgæðis-
stefna Íslands gagnvart
Úkraínu og Rússlandi, verður
ekki skýrð með öðru en fylgi-
spekt við ESB og NATO.
Ögmundur Jónasson
Sérvalið siðgæði
Höfundur er alþingismaður og
fyrrverandi innanríkisráðherra.