Skólavarðan - 01.02.2008, Blaðsíða 5

5
GESTASKRIF: PéTUR GUNNARSSON
Pétur Gunnarsson rithöfundur hélt nýverið
fyrirlestur í boði Kennarasambandsins og
Kennaraháskólans. Tilefnið var aldarafmæli
kennaramenntunar á Íslandi og fyrirlestur
Péturs er einn margra spennandi viðburða
á afmælisárinu. Við fengum leyfi höfundar
til að birta hluta fyrirlestrarins „Þú ert að
verða of seinn í skólann“ í Skólavörðunni.
Lífið eða tíminn sem við höfum í þessari
jarðvist og hvernig við verjum honum er
inntakið í orðum Péturs. Hann er snillingur
eins og allir vita og segir okkur hér margt
forvitnilegt sem við höfum ekki gefið okkur
tíma til að hugleiða af sjálfsdáðum. Nám
(eða þroski) og vinna – hvert er samband
þessara tveggja fyrirbæra? Er sjálfsagt
að tengja skólann við atvinnulífið? Lesið
áfram...
Skóli, sjálft orðið mun vera komið um
latínu úr grísku, „skhole“ og þýðir frí, næði.
Þannig að það er eftir allt saman innistæða
fyrir línunni gamalkunnu: „Í skólanum, í
skólanum, er skemmtilegt að vera...”
Hvernig hugsuðu Forn-Grikkir sér
skólann? Þeir hefðu allavega ekki tengt hann
við atvinnulífið, svo mikið er víst. Markmið
náms og raunar alls þroska var maðurinn
sjálfur, að þroska sjálfan sig, uppfylla þá
möguleika sem einni mannsævi voru gefnir
til að rætast, verða það sem í manni bjó.
Gríski höfundurinn Plutarque (uppi á
fyrstu öld e.Kr.) segir frá því að Spartverjar
hafi látið þræla erja fyrir sig jörðina af því að
þegnarnir vildu “rækta sjálfa sig”.
Og Sókrates kemur iðulega að þessu
sama, til dæmis í Málsvörninni:
„...ég geri ekki annað en ganga um og
telja um fyrir yður, bæði eldri mönnum og
yngri, að bera ekki mesta umhyggju fyrir
líkömum yðar né fjármunum, heldur framar
öllu fyrir sálu yðar, að hún verði sem best.“
Vinnan aftur á móti var fyrir neðan
virðingu frjálsborins Grikkja.
Við getum hæðst að þessum sjónarmiðum,
hneykslast jafnvel, en það breytir ekki því að
Grikkir unnu þau afrek sem síðan hafa ekki
verið toppuð. Í heimspeki, bókmenntum,
stærðfræði, listum. Þeir eru taldir hafa lagt
grundvöllinn að vestrænni menningu, hvorki
meira né minna.
Sömu sögu er að segja um Rómverja,
þeir halda uppteknum hætti Grikkja, fyrirlíta
vinnuna og láta þræla annast um verkin.
Otium er lykilorð hjá Rómverjum og táknar
tóm, næði, svipað og „skhole“ hjá Grikkjum.
Andstæðan við otium er negotium, ónæði,
og dæmigert að það færist síðar yfir á
verslun, t.d. “négoce” í frönsku sem merkir
kaupskap. Íslenska orðið yfir viðskipti ætti
samkvæmt því að vera at.
Rómverjar líkt og Grikkir hafa kappnóg af
þrælum og komast því upp með að horfa fram
hjá hlutverki vinnunnar í samfélagsgerðinni.
Og heimspekingum þeirra fer eins og
lagsbræðrum þeirra í Grikklandi, þeir leggja
áherslu á nauðsynina að rækta sjálfan sig.
Seneka boðar að menn eigi að hætta öllu
nema þessu eina: að annast um sjálfan
sig. Og Markús Árelíus, heimspekingur og
keisari, segir í Hugunum sínum:
„Hættu að sóa tímanum. Haskaðu þér að
takmarkinu; segðu skilið við tilhæfulausar
væntingar, komdu sjálfum þér til hjálpar
á meðan það er ennþá hægt og þú berð
umhyggju fyrir sjálfum þér.”
Þegar hér er komið sögu tekur Pétur til
umfjöllunar kristni og trú, klaustur og kirkju.
Við spólum áfram og grípum aftur niður í
fyrirlesturinn á frönskum miðöldum:
Að hvaða leyti skyldi bændalýður miðalda
hafa verið frábrugðinn þrælum Grikkja og
Rómverja? Lénsskipulagið með átthaga-
fjötrum sínum innleiðir fyrirkomulag þar
sem í stað þess að þurfa að verða sér úti
um nýja og nýja þræla með herleiðöngrum
og ströngu eftirliti og stöðugum ótta um að
þeir neyttu liðsmunar og gerðu uppreisn,
er komið á skipulagi þar sem bóndinn er
bundinn við sína torfu en endurnýjar sig
jafnframt sjálfviljugur með æxlun.
SKÓLAVARÐAN 1.TBL. 8. ÁRG. 2008
Þú ert að verða of
seinn í skólann!
Hvernig hugsuðu Forn-Grikkir sér skólann? Þeir hefðu
allavega ekki tengt hann við atvinnulífið, svo mikið er víst.
Markmið náms og raunar alls þroska var maðurinn sjálfur, að
þroska sjálfan sig, uppfylla þá möguleika sem einni mannsævi
voru gefnir til að rætast, verða það sem í manni bjó.
Ljósmyndir: Jón Reykdal