Skólavarðan - 01.02.2008, Blaðsíða 29

SKÓLAVARÐAN 1.TBL. 8. ÁRG. 2008
Tíminn flýgur áfram og hann teymir mig á eftir
sér
og ekki fæ ég miklu ráðið um það hvert hann
fer...
Svo hljóða uppphafsorð í texta Megasar
„Tvær stjörnur“ af plötunni Bláir draumar.
Þau má heimfæra á einkenni ríkjandi
umræðu kennara um tíma og skilgeiningar
þeirra tímahugtakinu. Valda og áhrifaleysi
gagnvart tímanum er allsráðandi í texta
Megasar og slíkt valdaleysi er einmitt eitt
einkenni orðræðu kennara um tímann.
Orðræðu kennara og samfélagsins á
sértækum og afmörkuðum tíma kennslu og
kennslustarfa má sjá í úttektum og mati á
skólastarfi, blaðagreinum, í samræðum við
kennara og síðast en ekki síst á bloggsíðum.
Þar sem tími skipar svo stóran sess í allri
skólaumræðu má gera ráð fyrir að hann
hljóti að vera ákvarðandi, skilgreinandi
og ráðandi afl í skólastarfi. Athyglisvert er
að skoða þessa umræðu í ljósi kenninga
Michel Foucault og Juliu Kristevu um tíma
og skilgreiningar þeirra á tímahugtakinu.
Bæði líta á viðurkenndan tíma samfélagsins
sem kúgunartæki sem erfitt er að rísa gegn.
Í allri skólamálumræðu má sjá að tími er
valdatæki sem markar kennurum stað.
Eilíf tímagæsla
Fá störf eru eins fastbundin tímahug-takinu,
tímaskilgreiningum og afmörkuðum vörðum
og kennsla. Í skólastarfi eru nánast allar
athafnir ýmist tímasettar eða tímamældar og
skráðar. Kennarar eru því í hlutverki tímavarða
nánast alla starfsævina. Í skólastarfi er
leitast við að hólfa tímann niður með allt
að því vísindalegri nákvæmni. Við þessar
niðurhólfanir er stuðst við lagasetningar,
tilskipanir og kjarasamninga um leið og
reynt er að taka tillit til sérþarfa allra
einstaklinga. Afurðirnar eru skóladagatal,
stundaskrár, próftöflur og námsáætlanir.
Ekki er hægt að skoða stöðugt sýsl kennara
með tímann og viðhorf þeirra öðruvísi en
að horfa til hugmynda Michel Foucault
um gæslu og aga eins og hann skilgreinir
fyrirbærin í bók sinni Discipline and punish
– The birth of the prison. Hann segir
valdhafa nota skráningu og kortlagningu á
athöfnum sem agastjórnun. Nauðsynlegt
er að skrá, skoða og kortleggja athafnir til
að hámarka framleiðni. Töflur og gröf telur
hann með áhrifamestu valdatækjunum, og
falla stundatöflur og hvers kyns bókhald
í skólastarfi þar undir því þeim er bæði
ætlað að hámarka árangur og fylgjast með
– þær má því kalla valdatöflur. Foucault
telur stundaskrána, bjölluna, flautuna,
stimpilkortið og fyrirskipanir vera táknrænar
birtingarmyndir á afmörkun tímans gerðar til
þess að hámarka árangur. Afmarkaðan tíma
sem notaður er sem stjórntæki skilgreinir
hann sem tíma uppgjafar og þreytu. En
uppgjöf og þreyta gagnvart tímanum er
einmitt eitt einkenni orðræðu kennara.
Við samningu þessara valdataflna verður
að taka tillit til margra þátta og raða niður
fjölbreytilegum vörðum sem eiga sér upphaf
og endi. Í tímavörslunni þurfa kennarar að
hafa eftirlit með eigin tíma og nemenda.
Þeir þurfa að gæta að því að farið sé eftir
ákveðnum afmörkunum og fylgjast með
því að þeir sjálfir vinni nákvæmlega eftir
vinnutímaskilgreiningum. Þetta kallar á
bókhald og útreikninga. Og síðast en ekki
síst: Þeir þurfa að gæta þess að sá tími
sem nemendur eru í skólanum nýtist þeim
á réttan hátt. Aðrir hliðverðir skólatímans
eru borgarar samfélagsins sem einnig hafa
skoðun á vinnutímanum og þá aðallega þeim
tíma sem ekki er nýttur í beina kennslu.
Einn augljósasti kostur orðræðu um
skólakennslutíma er sá að hún hefur
auðgað íslenskt tungumál með viðbótum,
Eilífðarglíma við tíma
Í allri skólamálumræðu má sjá
að tími er valdatæki sem markar
kennurum stað… Í skólastarfi
eru nánast allar athafnir ýmist
tímasettar eða tímamældar og
skráðar. Kennarar eru því í
hlutverki tímavarða nánast alla
starfsævina.
bæði merkingarlegum sem og nýjum
orðum. Nægir þar að nefna skipulagsdaga,
foreldradaga og vetrarfrí. Þessi nýyrði hafa
tilhneigingu til neikvæðrar merkingar og
sem undirstrikar almennan mótþróa við
tíma skólastarfs.
Í leit að glötuðum tíma
Búlgarski sálgreinandinn og málvísinda-
fræðingurinn Julia Kristeva skilgreinir
tvenns konar tíma. Í fyrsta lagi ríkjandi
tíma samfélagsins sem hún segir vera tíma
sagnfræði og stjórnmála. Sá tími er eðli
málsins samkvæmt línuréttur tími, varðaður
tilteknum atburðum og áföngum, og hefur
bæði upphaf og endalok. Andstæða ríkjandi
tíma samfélagsins samkvæmt Kristevu er
tími náttúrunnar, hringrásarinnar, endur-
tekningarinnar og eilífðarinnar. Sá tími
er tími sköpunar og frelsis, óhaminn og
óreiðukenndur líkt og skólastofan þegar
tímavörðurinn kennarinn bregður sér frá.
Hún segir viðurkenndan tíma samfélagsins
ekki henta konum og þeim gangi oft illa
að fóta sig í línuréttum tíma og grípi því til
ýmissa varnaraðgerða og mótmæla.
Miðað við erfiðleika kennarastéttarinnar
við að ná sátt við tímann og starfa eftir
þröngum tímaskilgreiningum má að
breyttu breytanda segja að línuréttur og
SMIÐSHöGGIÐ
29
Ljósmynd frá höfundi