Þjóðmál - 01.09.2013, Side 41

40 Þjóðmál haust 2013
Loftleiðir og flugu á lægri fargjöldum yfir
hafið .
En fargjaldalækkunin vakti strax mikla
athygli í heimi flugmálanna . Óvægin afstaða
IATA leiddi brátt til þess að fjölmiðlar tóku
að gefa gaum að þessu litla flugfélagi sem
bauð einokunarsamsteypunni birginn . Þar
fengu Loftleiðir ómælda ókeypis auglýsingu
í blöðum og tímaritum, vestan hafs sem
austan . Árið 1954 hafði farþegafjöldinn
tvöfaldast og um 11 þúsund manns not­
færðu sér hin lágu fargjöld Loftleiða . Far­
gjaldalækkunin tók að bera ávöxt; með
Loft leiðafargjöldunum var svo komið, að
það var ódýrara að ferðast með flugvélum
milli Evrópu og Bandaríkjanna heldur en
með skipum .
Í Fréttatímanum 28 .–30 . september 2012 var dregin fram í dagsljósið skýrsla, sem
stjórnendur Icelandair höfðu látið vinna
um Atlantshafsflugið, eftir Ólaf Rastrick
sagnfræðing . Í skýrslunni er því haldið
fram að breytingar á leiðakerfi Icelandair
í Atlants hafsfluginu eftir 1987 hafi ekki
aðeins markað þáttaskil í ferðaþjónustu á
Íslandi heldur breytt „sjálfsmynd Íslend­
inga“, hvorki meira né minna .
Í flennistórri fyrirsögn greinarinnar segir:
„Viðskiptahugmynd breytti sjálfs mynd
Íslendinga .“ Í útdrætti er bætt við:
Leiðakerfið með tengiflugi um Kefla­
víkurflugvöll er ekki náttúrufyrirbrigði held­
ur viðskiptahugmynd sem hrint var í fram­
kvæmd með verulegum tilkostnaði og tók
langan tíma að koma á legg . Þessi við skipta­
hugmynd er hins vegar merkileg fyrir þær
sakir að hún breytti Íslandi [auðk . hér] . Hún
lagði grunn að langtum meira flugi til og frá
Íslandi en heimamarkaðurinn stóð undir .
Þetta mikla flug og markaðsstarfið fyrir það
er undirstaða þeirrar ferðaþjónustu sem við
þekkjum í dag . Áður en það kom til komu
til landsins undir 100 þúsund ferðamenn,
nú eru þeir um 700 þúsund . Það er mikil
breyting á 20 árum .

Ekki er hlaupið að því að skilgreina „sjálfsmynd“ heillar þjóðar . Hún hlýt­
ur þó að byggja á einhverjum grunni, sem
víðtæk eining er um, en laga sig svo að
breyttum aðstæðum í tímans rás . Í viss um
skilningi er sjálfsmynd þjóðar því sífelld­
um breytingum undirorpin eftir því sem
tíminn líður . Fáu er hins vegar hægt að slá
föstu um þær breytingar án viðamikilla við­
horfs kannana yfir langt tímabil .
Þó má vissulega gera sér í hugarlund að
„sjálfsmynd Íslendinga“ hafi breyst nokkuð
við það að landið öðlaðist sjálfstæði á sínum
tíma . Sú breyting varð þó ekki í einni svipan
heldur í tíð þriggja til fjögurra kynslóða — í
kjölfar heimastjórnar 1904, fullveldis 1918
og lýðveldisstofnunar 1944 .
Ennfremur má ætla að „sjálfsmynd Ís­
lend inga“ hafi breyst nokkuð við þjóð­
félags umrót síðustu 150 ára eða svo . Þar
má nefna margt til sögunnar — til dæmis
Vestur heimsferðirnar, tæknivæðingu í
sjávar útvegi (skútuöld, vélvæðingu báta­
flotans, togaraöld) og þéttbýlismyndun við
sjávar síðuna, hernámið 1940 og þess sem
því fylgdi, langvarandi dvöl Bandaríkjahers í
land inu eftir heimsstyrjöldina síðari, eflingu
Reykja víkur sem höfuðborgar landsins,
stór aukna þátttöku í alþjóðlegu samstarfi
frá inngöngunni í Sameinuðu þjóðirnar og
síðar Atlantshafsbandalagið, síldarævintýrið,
hafta tímabilið, landhelgisdeilurnar við
Breta, aukin ferðalög til útlanda, stöku
„sigra“ á íþrótta­ og menningarsviði, mikla
fjölg un útlendinga sem hafa sest hér að á
síðasta aldarfjórðungi, „útrásartímann“ svo­
kallaða, fall bankanna, stórslys á sjó og landi
og náttúruhamfarir (jarð skjálfta, eldgos,
snjó flóð) .
Allt hefur þetta, og margt fleira, stuðlað