Félagsbréf - 01.08.1959, Blaðsíða 53

FÉLAGSBRÉF
51
Gunnar M. Magnúss:
Jón Skdlholtsrektor.
Bókaútgája MenningarsjóSs 1959.
egar ég las þessa bók, var ég að hug-
leiða, hvaða tilgangur mundi hafa vak-
að fyrir útgefendum hennar með samantekn-
ingu hennar. Hér er ekki um að ræða nýja
fræðilega ævisögu Jóns Þorkelssonar, enda
gáfu þeir Jón Þórkelsson þjóðskjalavörð-
ur og Klemenz Jónsson landritari út ýtar-
lega ævisögu hans á 150 ára ártíð hans.
En þessi bók virðist eiga að vera alþýð-
leg bók um Jón, til þess ætluð að kynna
almenningi í sem stytztu máli ævi og störf
þessa þarfa merkismanns. Sem slík er
bókin góðra gjalda verð, og þannig verður
líka að dæma hana. Ekki má t. d. ætlast
til að margt nýtt komi þar fram, enda er
hún fremur skrifuð í anda frásagnar og
kynningar en fræðimannlegrar rannsóknar.
Samkvæmt þessu leitast höfundurinn við
að gera bókina sem léttlæsilegasta og leit-
ar til þess ýmissa bragða, sem fara efninu
ekki sem allra bezt. Sums staðar bregður
hann jafnvel fyrir sig stílbrögðum, sem
eiga ekki vel við frásögn af þessu tagi
og orka fremur á lesandann sem tilgerð
en heiðarleg tilraun ævisöguritara til að
gera viðfangsefni sitt aðgengilegt. Verst
kann ég þó við kaflaskiptinguna og smá-
fyrirsagnirnar. IJöfundurinn sækir þá fyr-
irmynd til nútímablaðamennsku að búta
efnið allt niður í örstutta kafla og skreyta
þá með lokkandi yfirskriftum. En ólíku
er saman að jafna: bók með sagnfræði-
legu efni og blaðafrásögnum, sem reyna
að gera allt sem æsilegast. I slíkri bók
eru miðlungi smekklegar kaflafyrirsagnir
sem þessar: „Þegar fiskirí slær feil,“ „Þá
kom sú bitra bólusótt,“ „En lífið skaut
nýjum sprotum," „Og gat ei smjaðrað um
nokkurn mann,“ „Þeir gera það drukknir,"
o. s. frv. Slíkar fyrirsagnir trufla aðeins
sem óþörf innskot, samfelld frásögn hæfði
þessu efni betur.
Höfundur, sem velur sér að viðfangs-
efni ævisögur eða lýsingar ákveðinna
manna, verður að fara líkt að og mynd-
gerðarmaður. Hann verður að taka tillit til
efniviðarins. Sementið á sér ekki mýkt og
sveigjanleik marmarans, úr birkikvisti
verður ekki gerður sams konar smíðisgrip-
ur og úr góðum rauðaviði.
Og Jón karlinn Þorkelsson er ekki til-
valdasti maðurinn til að vera söguhetja í
blaðagreinaflokki eða skáldsögu. Dyggð-
um prýddir strangtrúarmenn af hans gerð
geta verið heppilegar fyrirmyndir til að
benda frómum unglingum á til eftirbreytni.
en „spennandi" eru þeir sjaldan.
Að öðru leyti er bók Gunnars M.
Magnúss læsileg vel. Höfundur nær sér
einna bezt á strik, þegar ævisöguágripi J.
Þork. sleppir. Saga Hausastaðaskóla er
merkilegur kapituli í menntasögu íslands,
sýnir vel menningarástand og hugsunar-
hátt. Mundi margur kjósa, að sú saga
væri ýtarlegri, en það mundi auðvitað raska
umgerð svo stuttrar bókar. Það væri t. d.
fróðlegt, ef hægt væri að grafa eitthvað
upp um feril nemenda Hausastaðaskólans,
hvernig þessi einu skólagengnu börn i
landinu hafi/reynzt, iþegar út í lífsbarátt-
una kom. Ef til vill gerir GMM þessu
verkefni meiri skil við rýmra tækifæri, en
hann er afkastamikill og liðtækur rit-
höfundur sem kunnugt er.
Ragnar Jóhannesson.