Félagsbréf - 01.10.1960, Síða 34

32
FÉLAGSBRCl'
— og tungu sína eina, ásamt því, sem hún varðveitir, sem hinztu von og
lífakkeri þjóðernis síns og sjálfstæðrar menningar — á óneitanlega nokkr-
ar skyldur að rækja við bókmenntir sínar. Hér breytir það engu, þó að
sú gleðilega þróun hafi orðið, að íslendingar leggja nú stund á fleiri list-
greinir en bókmenntir, og það með fullum sóma. Spurningin, sem á veltur,
verður enn sem fyrri þessi: Á að stefna að því — og gera þá kröfu — að
hver fullvita maður, sem vex upp með þjóðinni, geti orðið gildur aðili að
þeirri menningu, sem verið er að skapa í landinu? Um þetta býst ég við1
að allir geti orðið sammála. En er þá þannig að unnið, að von sé um, að
þetta megi takast? Því miður ekki. í mörgum greinum er ekki annað
sýnna en stefnt sé í þveröfuga átt. Það er hægt að manna þjóð og skríl-
menna, reisa menningu eða hrinda henni til falls. Ég held, að við séum
í allverulegri hættu að þessu leyti. Og ég held, að af öllum þáttum íslenzkv-
ar menningar sé bókmenntirnar ef til vill í mestri hættu. Og þar með tung-
unnar heilagi arfur. Ég vildi orða þetta svo: Við vinnum ekki nægilega
mikið að því að gera bókmenntirnar samlífar þjóðinni, né þjóðina sam-
lífa bókmenntunum. Við sköpum að vísu bókmenntir, en látum um of
reka á reiðanum um þetta innra samlíf — aðild hins einstaka manns að þess-
um þætti menningarinnar.
Þessari hugsun skaut fyrst upp í huga mínum niðri í Austurstræti and-
spænis hinni væntanlegu bókmenntahöll Almenna bókafélagsins. Og ég
sagði við sjálfan mig: Farðu þér rólega, karl minn! Vera má, að þér
skjátlist. Þú gerist brátt gamlaður, og rosknum mönnum verður margt til
angurs. Og svo varð það ekki meira í bili.
En þegar ég kem heim í Holt eftir nokkurra daga fjarveru, bíður mín
bunki af öllum helztu dagblöðum landsins, og ég fer að blaða í þessu dóti.
Svo dettur það í mig að raða blöðunum upp í stafla eftir dagsetningunni,
hverju fyrir sig og gera í þeim ofurlitla efniskönnun. Þetta var allt frem-
ur óvísindalegt og efalaust dálítið af handahófi. Ég taldi fyrst frá allt það
efni, sem hverju blaði um sig þótti nauðsyn til bera að helga áróðri og
umræðum fyrir sinn stjórnmálaflokk, þá fréttir allar og loks auglýsingar.
Eftir var þá í rauninni það rúm blaðanna, sem ætlað var menningu og
framförum í nokkuð víðri merkingu. Og það var engan veginn svo lítið,
þegar á allt var litið. Dálítið misjafnt að vísu hjá einstökum blöðum, en
ekki öllu minna en vænta mátti — ekki stórum minna en gerist og
gengur hjá meðalblöðum erlendis. En þó með einum óbærilegum mun. Það