Félagsbréf - 01.10.1960, Qupperneq 51

félagsbréf
49
omerkilegri en sú stund, er hann hélt á
milli handa sér kverinu eftir Þórð Dið-
riksson. Og ekki efast ég um, að það
hefur verið áhrifaríkara að snerta þann
gimstein inni í sjálfu musteri mormóna i
Síonsborg þeirra, en teygja sig yfir það
undir einhverri lampaskímunni á Lands-
bókasafninu.
Það er erfitt að hugsa sér meiri and-
stæður í fílósófisku tilliti en taóismann
og kristindóminn, einkanlega kaþólskuna.
Sá sem játar kaþólska trú og grundvöll
verður annað hvort að taka við henni
allri eða láta hana vera. Þar er engrai
undankomu auðið, og að þessu leyti er
hún fullkomlega exklúsív og gerir auð-
vitað ráð fyrir því að allir menn séu vond-
ir í eðli sínu, afsprengi erfðasyndarinnar,
því að öðrum kosti væri meiningarlaust
að vera að rembast við að gera þá sálu-
hólpna og undirbúa þá undir himnaför og
eilíft líf með fyrirgefningu syndanna.
Hið sama mætti einnig segja um bók-
stafstrúarkenningu kommúnismans.
Taóisminn er aftur á móti fullkomlega
inklúsívur í grundvelli sínum. Hann nær
til lífsins alls, eins og það er. í huga aust-
urlandabúans eru trúarbrögðin fyrst og
fremst leið, vegur, en takmarkið er ekki
alltaf jafn ljóst. Þar er þúsund ára ríkið
heldur fábreytileg hugmynd, og maður-
inn og ríki hans er sem eitt laufblað meðal
allra laufanna, sem eitt sandkorn í allri
sandhrúgunni, og í þeim smáögnum er
sannleikans jafnt að leita sem í hinum
háleitustu kenningum vitrustu spekinga.
Skýin, daggardroparnir, trén, blómin og
kornið eru taóistanum raunverulegri en
uiaðurinn sjálfur og öll heimsveldi hans.
Og hvað gerist ekki með þá Eirík frá
Brúnum og Steinar Steinsson í Hlíð und-
'r Steinahlíðum? Báðir halda þeir yfir
heimshöfin og álfur til Síons, þúsund ára
rikisins, himnaríkisins á jörðunni, í leit
að sannleikanum, en hann reynist háll
og hverfull eins og lífið allt. Var þá kró-
inn bara kominn undir á ofur mannlegan
og eðlilegan hátt, í stað þess að vera ein-
getinn? Var hestur lofts og lagar, sá
sem átti að vera kominn út af nykrum, þá
bara rauður reiðhestur, og kistillinn með
öllum leynihólfunum og leyndarmálunum
einungis veraldleg hirzla? Var þetta bara
blekking ein? Eitt er víst, að þeir snúa
aftur til síns heima og taka upp fyrri
iðju. Skyldi hinn mikli leitari vera kom-
inn heim aftur og farinn að tjasla upp á
sinn gamla vallargarð?
í þessari bók er sem Laxness vilji segja
á sinu tvíræða og merkilega talmáli: —
Hvað sem öllum sannleika líður og stofn-
un þúsund ára ríkis, þá er það persóna
mannsins, einstaklingseðli hans og hvernig
hann breytir við náungann og umhverfi
sitt, sem mestu máli skiptir.
Allmarga hef ég rætt við, sem lýst hafa
yfir vonbrigðum sínum og óánægju yfir
þessari síðustu bók Kiljans. Ekki veit ég
við hverju þeir menn hafa búizt, en þeir
hafa líka nokkurn rétt til þess að búast
við miklu, því það er erfitt að rísa undir
því að vera Nóbelsskáld og ekki þakklátt
að vera þiggjandi hinnar miklu umbunar,
hversu mjög sem til hennar er unnið.
Ég get ofurvel fallizt á, að þetta verk
sé ekki gallalaust, og kemur þar einna
helzt til hve bókin er laus í reipum, form-
ið losaralegt. Við eigum að venjast miklu
fastara og heilsteyptara formi á bókum
Laxness, formi sem veitir lesandanum
meiri stuðning og heillegri yfirsýn yfir
verkið. Hér er þessu ekki svo farið, auk
þess sem sagan öll er mjög tvíræð, eins
og höfundurinn sé vísvitandi að villa mönn-
um sýn.