Félagsbréf - 01.03.1961, Blaðsíða 38

28
FÉLAGSBRÉF
Já, sannarlega lifðum við, sem fæddumst á árunum kringum aldamótin,
í öðrum og bjartari heimi í bernsku okkar en þeim, sem nú blasir við
okkur sextugum eða vel það.
Menntamenn, þjóðmálaskörungar og verkalýðsleiðtogar Vesturlanda voru
sammála um í þann tíð, þrátt fyrir hervæðingarkapphlaupið, að víðtækur
ófriður væri óhugsanlegur. Á styrjaldir þær, sem geisuðu eftir alda-
mótin í Afríku og Asíu og á Balkanskaga, var litið sem síðustu leifar
grátlegrar ómenningar, og gula hœttan, sem einkum hafði verið nefnd eftir
ósigur Rússa í stríði þeirra við Japani, var í flestra augum grýla, þar
eð menn töldu, að hinar fjölmennu þjóðir Asíu mundu, áður en langt
liði og í óefni væri komið, tileinka sér hin vestrænu viðhorf um friðsam-
lega sambúð og alþjóðlegt samstarf. Verkalýðshreyfingin á Vesturlöndum
hafði með tiltölulega friðsamlegum haráttuaðferðum reynzt mjög áhrifa-
mikil til hagsbóta fyrir verkalýðinn, og nú var á hana litið sem einmitt
eina sterkustu stoð friðarins. Og í krafti jafnréttis og aukinnar alþýðu-
menningar, samfara nýjum og andlegri viðhorfum í heimspeki og vísind-
um en þeim, sem tengd voru hinni einskorðuðu efnishyggju, unnu mannúð
og mannhelgi hugi fleiri og fleiri áhrifamanna í helztu menningarlöndum
heims. Þá ber og þess að gæta, að í þennan tíma voru öll samskipti þjóða
og einstaklinga svo frjáls, að menn geta vart nú hugsað sér, að önnur
eins dásemd fái nokkurn tíma orðið ríkjandi. Einstaklingar og félög
gátu selt og keypt hvar í veröldinni sem þeim þótti hagkvæmast og menn
farið ferða sinna óhindraðir um flest lönd.
Þó að ýmsu og raunar flestu væri skemmra á veg komið hér á íslandi
en í nágrannalöndunum, var hér ekki síður bjart fyrir sjónum manna
en þar. Hin litla þjóð vissi sig hafa á friðsamlegan hátt unnið mikla
sigra, og hún var gædd þeirri trú á land sitt og sjálfa sig, að sífelU
mundi áfram miða til aukinnar menningar og hagsældar. Verzlunin
hafði verið leyst úr viðjum, þjóðin var orðin fjár síns ráðandi og hafði
reynzt gædd fjárhagslegri fyrirhyggju, atvinnuvegirnir höfðu breytzt og
færzt í aukana, möguleikum fjölgað hjá snauðu fólki til stofnunar sjálf'
stæðum heimilum, almenn mannréttindi voru óðum að aukast, alþýðu-
fræðslunni hafði verið komið í skipulegt kerfi, stöku sérskólar verið stofn-
aðir og loks í það ráðizt að stofna háskóla, þar sem sögu, tungu og bók-
menntum þjóðarinnar var skipaður sess við hlið svo Isjálfsagðra fræði'
greina og lögfræði, guðfræði og læknisfræði. Margs konar frjáls samtök